سدید کاشان

مسمط زیر در سال 1358 سروده شده است .

تقدیم می شود به ملتی که بیش از 36سال مقاومت ورزیده

و از آرمان های خود دست برنداشته است:

ای خسرو شیرین از پرده برون آی

بَه بَه ! که بهار آمد و آن راهبر دین

دارد خبر از چلچله ها و گل نسرین

از همّت آن خسرو خوبانِ گل آیین

میهن شده آزاد ز چنگال شیاطین

                                    ایران شده از خون شهیدان همه رنگین

وه ! خرّم و خندان شده دشت و دمن ما

از نهضت مردم شده روشن وطن ما

برخیز که لعل و گهر است در سخن ما

برخیز که جاریست خدا در مه و پروین

                                      ایران شده از خون شهیدان همه رنگین

هنگام سخن گفتن و درمان شدن ماست

هنگام یکی بودن و یک جان شدن ماست

هم یاسر و هم بوذر و سلمان شدن ماست

از پرده برون آی ، ایا خسرو شیرین !

                                    ایران شده از خون شهیدان همه رنگین

سابقه ی کودک کشی اشرار یهود

تف بر این باند غاصب ناخوش

صهیونیسم چموش کودک کش

تا که گل های غزّه را له کرد

شکوه کردم به ناجی اش کورش

                                     (احمد فرهنگ)

خیلی علاقه داشتم تا در خصوص جشن پوریم و شیوه ی کودک کشی اشرار یهود در کاشان در گذشته های نه چندان دور قبل از اینکه راهی اسرائیل بشوند، مطالبی بیاورم . ولی چون فکر می کنم مؤمنان یهودی با مشی صهیونیستی و با این شیوه ای که باند نتانیاهو در پیش گرفته است موافق نیستند، از انعکاس آن خودداری می کنم.ولی نمی توانم به این واقعه ی تلخ اشاره نکنم که چه جنایتی در مرز لبنان کرده اند.استادمحمد مهدی امیر کمالی دوست شهید والامقام چمران در سخنرانی کاشان برای ما نقل می کرد که در دهه ی  60 وقتی اسرائیلی ها به جنوب لبنان حمله می کردند . در یکی از روستاهای مرزی زنی حامله و به اصطلاح« پا به زا »بود . خیلی به او اصرار می کنند که همراه با ما بیا تا به جای امنی برویم. اما او به خاطر سختی راه و با این تصور که مهاجمان صهیونیست به او و کودکش رحم خواهند کرد، در منزل خود می ماند و در همان جا هم قبل از رسیدن اسرائیلی ها زایمان می کند. وقتی سربازان اسرائیلی وارد خانه اش می شوند و تفتیش می کنند، خیالش خیلی راحت بوده است که به او کاری نخواهند داشت. سربازان وقتی همه جا را خوب می گردند به سراغ او می آیند و با خنده و مزاح کودکش را درآغوش می گیرند و بعد با کمال تعجب می بیند که پاهای فرزندش را از وسط کشیدند و او را زنده زنده به دونیم تکه پاره کرده به گوشه ای پرت  کردند و تفریح کنان بیرون رفتند.

این حادثه ی دردناک کودک کشی در غزه برای اسرائیلی ها چیزی عادی است و شاید خیلی از آن ها به چشم عبادت به آن نگاه کنند که ما کافران را از میان بر می داریم.وجه دیگر آن هم این است که به آخر خط رسیده اند و چنانچه قرار باشد که از طریق آرای عمومی حکومت به دست اهالی اصیل فلسطین بیفتد، چه بهتر که مسلمانان در اقلیت قرار بگیرند تا در دراز مدت بتوانند با شارلاتان بازی دو باره نقشه های خودشان را پی گیری نمایند. من باشم برای یک یک شهدای فلسطین یک رأی در نظر می گیرم که توسط اولیای دم به صندوق ریخته شود زیرا شهدا زنده اند و نزد خدا روزی داده می شوند.

غزال دانایی

 نجواهای یک منتظر

فجر فَرَج

دیدم به جهان چهره آرا 

آن ماه قشنگ و دلربا را 

دیشب به ره خیالم آمــد

با مهر و عطوفت و مدارا 

  گفتم به زبان عشق با او 

 ای مظهر پاکی ای دل آرا !

 از پرتو  نـور لایزالـی 

 کی وصل تو می رسدنگارا ؟ 

 افسرده دل و نژند و زارم

 با شهد سخن بده شفا را

 با روی­گشاده چون­گل سرخ

بر منبر شاخه گفت: یارا

 از کاخ هوا دمی برون آی

بشتاب و ببو گل دعا را

براسب اراده جَلد بنشین

 بر بام عمل، بجو هما را

 تعجیل فرج بخواه از او

 دلتنگی خود کن آشکارا

تا چشمه ی فیضِ مهرآیین

 ازفجر فَرج رسد شما را .

نامه ی گل

شاهــدِ گـل آمده، در دام ما

                 شــهد ولا، ریختــه در جــام ما

آیه ی گل کرد تجـلی به دل

                  تـا برسـاند به ولــی گــام ما

در پس پرده است به حال قیام

                  یـاد ولـــی مونـس ایـــام ما

تیره و تاریک دل روزگار

              گشته پر از رنگ ،دل خـام ما

ابر نفاق آمـــــد و توفان کین

           در هم و برهم، دل گلفـام ما

تا به سلامت ببریم جان خود

               جلوه کند پیش ولی نـام ما

دست بریم در ســـبد آسمان

            تا گـل خورشـید شـود رام ما

دست دعا بر در سبحان بریم

           این دل سرکش شود آرام ما

هم چو گل سرخ شکوفا شویم

            نامــه ی گـــل مرهم آلام ما !

پیک دعا یـار پـــری چــهره را

                  کوچ دهد تا به سـر بـام ما

می شود این نظم ستم ساز،دود

            می شکفد این گل فـرجــام ما

آینــــه و آب و کتاب و دعـــا

              همسفر صبح و همه شام ما.

غــــزال دانــایــی

آفـــریـن بـر تــو ای غــــزال دانــایــی

که نه آسان به دام عشــق مـی آِیـی

بلکه صــیاد شـهـر خـــود پرستــی را

می بری تا به مـــرز هـای شیـدایــی

رسـتمی یـا که یک غــزال تیــر انــداز

کاین چنــین مـژه می زنی به زیبـایی

هر که باشد حریـف روز و شب هایت

می خورد تشت او به کوس رسوایی

از نگـاهــت چـــراغ لالــه مـی رویــد

باغ عشقت، خـدای من! تماشــایـی

جمعه ها با تو دل دهیم و دل گیریم

آخــــر ای آشــنا !  امـیر دل هــایـی

آشــنا کـن به نـــور مـعـرفت مـــا را

بلکه یک جمعه دل شـود اهــورایی

ای که با اسب انتـــــظار می آیـی!

رو به راهی نهاده ام که آن جــایی

می ستایم تو را به شعر میـــنایی!

جــان فـدایت! اگر اجـــازه فرمایی!

 شفق حادثه

شفق حادثه در جام بلور آوردند

 خبر رویشِ گل های شعور آوردند

چشم نرگس به شقایق ،نگهی رمزآلود

غنچه را در طبقِ سور و سرور آوردند

سرو و نیلوفر و شمشاد به دستانِ دعا

    وز نهانخانه ی دل ،برگ عبور آوردند

                                      قلم از بام فلک، درّ نصیحت ریزد

   سهم ما لوح و قلم، زآتش طور آوردند

آن که با دیو قدم می زد و آتش افروخت

روز تقدیر ورا ،مثلِ ستور آوردند

زاغ "بد لهجه"دم از سلطه ی بومان می زد

لاجرم شب شد و خورشیدِ غیور آوردند

شبنم عاطفه مهمانِ نگاهم کردند

دل "فرهنگ" چنان آیه ی نور آوردند.

صبح ظهور

مژده ای دل ! خبر از صبح ظهور آوردند

                    باده ی ناب ز صـهبای طـــــهور آوردند

آسمان خنده کنان،زهره به دست افشانی

            شب شکن! سروِ سَهی را به سرور آوردند

ابـــر نازا به ترنّــم شــده در راز و نیـــاز

           همــــرهِ گوهـــــرِ باران به حضـــــور آوردند

همه زاغانِ دل افسرده به کنجی خاموش

                هُــد هُــد و فاخـــــته با آیه ی نور آوردند 

لالــه را - حاملِ پیــــغامِ امــیرِ رویش _

                به ســراپرده ی گل های شـــعور آوردند

پلکِ من پر زد و زد تا به سرای خورشید

                 و به اصـــرار و دعـــا برگِ عـــبور آوردند

 آسمان سبز و زمین سبز و جهان با فرهنگ

           خلعـت و مرکـب نـو ، پـای صــــــبور آوردند.

خورشید و ماه

دست بیعت

چشم دنیـا زده، عفریتـه ی انـکار شده است


ساحت قدسی شب ،محفل اغیـار شده است

راه ،سنگلاخ و هدف روضه ی رضوان خدا 


  پیرما رفت و به پا عرصه ی پیکار شده است 


 گرچه رفـت از بـر ما رهبـر جـان پـرورما


 آن که درمحضرحق، لایق دیدار شده ست 


لیک با عطــــر کـلام و سخن غـم  شکنش


  همه جا سبز چنان ساحت گلزار شده است 


 چون نسیم سحـــر از شرق وفا جلوه نمود 


  مرغ جان از دمِ جان بخشش، بیدارشده است


چشم مهتاب* کنـون چشمه ی فیـاض خداست 

 
    ازهمین چشمه ره عشـق پـدیدار شده است 


حالی آن کس که به هنگام سحـر با دم تیـز


      همه تهدید و ستم بود نگونسار شده است 


چون بر افراخته "رهبر" عَلمی از خورشید


  فتنه از سر به زمین خورده و بیمار شده است


 ای که در مکتب توحـــید شدی با "فرهنگ" 


مژده بادا که "علی"قافله سالار شده است.


* منظور از چشم مهتاب(امام خامنه ای مدظله العالی)است

 ناوک غم

مرغ جان ناوک غم خورده و بیمار شده است

                 به غـم دوری خورشـید گرفتار شـــده است

سـیل غـم آمـده و کشور دل گشـته خـراب

             روز من از نفَس خسته ی شب،تار شده است

کو نسـیمی که کـشد دستِ نوازش به سـرم

                که ِز انـدوهِ یتیـمی ، دل من زار شـده است

به کجا رفت؟چه شـد واسطه ی فیضِ خدا؟

              که جهان شعله ور از آه شرر بار شـده است

آسمانِ دلِ من بی خبر از خورشـــید است

              جامه در خُم زده از نیل و عزادار شده است

پس عجب نیست اگر غصـه مـرا پیـر کنـد

             که دلم گوشه نشینِ غـمِ دلدار شـده است

به فراقش دلِ«فرهنگ» نه تنها خون است

            دیدگانِ همه بارانی و خون بار شـده است.

طنز تلخ روزگار ما

کودک کشی صهیونیست ها

رباعی

تف براین باند غاصب ناخوش

صهیونیسم چموش کودک کش

تا که گل های غزه را له کرد

شکوه کردم به ناجی اش کورش!

 پ.ن: گویند کوروش هخامنشی یهود را در بابل از چنگال بخت النصر نجات داد و آرامش را به آن ها باز گرداند. اما نمی دانست که روزی اشرار آن ها چنین بلایی به سر مردم می آورند.

پ.ن : این رباعی یک تشبیه مضمر هم دارد و آن با استناد به نمادهای چموش و له کردن گل زیر پاست. من که خرتر از صهیونیسم ندیده ام.

پ.ن: رسماً از خر که اعقل حیوانات است عذر خواهی می کنم. به تجربه ثابت شده است که اگر پای خری به چاله ای فرو برود. در نوبت بعدی که از آن مسیر عبور می کند قدم هایش را طوری بر می دارد که توی همان چاله نیفتد.اسرائیل چند نوبت از حزب الله و حماس شکست خورده است و باز دست بردار نیست. پس از حیوان پست تر خود صهیونیسم است. به قول قرآن: اولئک کالانعام بل هم اضل...

زندگی نامه خلیل عمرانی متخلّص به « پژمان دَیّری »

 «خلیل عمرانی» متخلص به‌ «پژمان»در سال 1343 در روستای‌ لمبدان شهرستان «دیّر» به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در روستا و دوره ی متوسطه را در شهر به پایان برد و در سال 1362 بود که با مرحوم استاد نصرالله مردانی شاعر شهیر انقلاب اسلامی آشنایی یافت و تحت تعلیم آن مرد فرهیخته رسماً به دنیای شعر و شاعری پا نهاد. او خود در این زمینه می گوید:

" آنچه اکنون بر این قلم می‌آید بغض فروخورده بیش از ده سال تبعیت از استادم زنده‌یاد نصرالله مردانی است. مردی که مدت بیست سال زندگی‌ام را در حال و هوای او، نوعی ممتاز از شاعر مسلمان بودن را آموختم....کسانی که سال 62 سال آشنایی من با مردانی را از زاویه ی فضای ادبی به خاطر داشته باشند و غبار انکارهای برآمده از سال 64 و 65 و همه گیر شده و در دهه هفتاد، حافظه تاریخی و وجدان ادبی آنها را مختل نکرده است، می‌دانند که ما تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دو دسته شعر انقلابی داشتیم؛ یک دسته شعرهایی که توسط شاعران انقلابی مسلمان سروده می‌شد، از قلم شخصیت‌هایی همچون استاد حمید سبزواری، حجت الاسلام محمدحسین بهجتی (شفق)، سیدعلی موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده، سهراب سپهری و دسته‌ای دیگر مسلمان‌زادگان متمایل به تفکرات و مکتب گونه‌های بشر ساخته که به حرمت سهمی که در شعر و ادب فارسی دارند از ذکر نام آن اجتناب می‌کنم....    به اعتقاد بنده آنچه می‌توان از آن به شعر انقلاب تعبیر کرد شعر پس از پیروزی انقلاب اسلامی و محصول دگرگونی اجتماعی در زوایای مختلف انسان ایرانی است و درست در همین نقطه است که طنین نام شاعری بنیانگذار و آغازگر به نام نصرالله مردانی به گوش می‌رسد....

    وی همیشه به من می‌گفت: خلیل، من تنها چیزی که از تو و هر کس که فکر می‌کند حقی از من در گردن اوست می‌خواهم این است که پشت سر ولایت فقیه حرکت کند و در بذل آنچه از توان ادبی که خدا به شما داده به سایرین کوتاهی نکند و دچار حسد نسبت به نسل پس از خود نشود".(1)

     خلیل پس از اتمام تحصیلات متوسّطه راهی جبهه های حق علیه باطل گردید و در سال 1363 دانشجوی مرکز تربیت معلم پسران‌ بوشهر شد. دو سال بعد، به‌ زادگاهش برگشت و در مدرسه‌ای‌ که خود درآن درس خوانده بود، به تدریس ادبیّات پرداخت.در سال‌ 1367،ازدواج کرد و به دانشگاه‌ یزد رفت و همزمان با تحصیل، در واحد کارشناسی فعالیت‌های ادبی‌ آموزش و پرورش استان مشغول خدمت گردید.و همپای آن کانون شعر و ادبیات انجمن اسلامی دانشگاه تربیت معلّم را راه اندازی کرد و در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یزد نیزمسئولیّت کانون شاعران و نویسندگان را بر عهده گرفت. خسرو آقایاری در این مورد می گوید:"خلیل را به عنوان مسئول کانون شاعران و نویسندگان یزد منصوب کردم. ابلاغ را که نوشتم با خوشحالی گرفت و رفت یزد. در اندک زمانی کارهای کانون یزد را سرو سامان داد. حضور خلیل که سرشار از روح شاعرانگی بود در روح کویری مردم یزد یک اتقاق بود. در اندک زمانی شکوفایی در شعر جوان یزد در حد چشمگیری نمایان شد. این اتفاق بزرگ که شعر جوان یزد را دچار خانه‌تکانی کرد، مرهون حضور خلیل بود.

بیش از یک دهه در این بخش همکاری کرد. اردوها، جشنواره‌ها، زندگی شاعرانه‌ای بود که از ذهن هیچ‌کداممان پاک نمی‌شود. شبی که در جشنواره شعر جوان باباطاهر در همدان سر و ریش خلیل را به زور اصلاح کردیم و تا صبح خندیدیم و شعر گفتیم، یادم نمی‌رود. خلیل هم یک رباعی برای اصلاح زورکی سر و صورتش گفته بود. بعد که تهران آمد در وزارتخانه و بعد در کانون پرورش فکری همکار من بود".(2)

وی در سال 1372،پس از اخذ لیسانس ادبیات فارسی از دانشگاه یزد، به زادگاه خود بازگشت و در دبیرستان آیت‌الله طالقانی‌ بندر دیّر به تدریس مشغول شد. یک سال بعد، به سمت معاونت فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر منصوب شد. در سال 1376 به تهران آمد و ضمن‌ فعالیت‌های فرهنگی در مجامع ادبی شهرداری به تدریس‌ ادبیّات در اسلامشهر پرداخت و از سال 1378 کارشناس فعالیت‌های‌ ادبی اداره ی کل آموزش و پرورش‌ تهران شد.

مهم ترین دغدغه‌های مرحوم عمرانی تربیت نسل جدید شاعران جوان بود او یکی از شاخص ترین چهره‌های فعال در حوزه شعر دانش آموزی سال های اخیربه شمار می آید. او مثل آقای محقق، مصطفی محدثی خراسانی و غلامعباس ساعی از نیروهایی است که به جای عرضه کردن شعر، بیش تر به تربیت شاعر ‌پرداخته اند .

شاعران جوان اسلامشهردر سال‌های اخیر غالباً تربیت شده ی وی هستند. جلسات یکشنبه‌ های  او گاهی با یک نفر آغاز می شد . نگران این نبود که جلساتش شلوغ نیست .می‌گفت همین یک‌ نفرها ممکن است گروهی را دستگیری کنند.

 او سپس خانه خودش را به حسینیه و تکیه‌ی شعر تبدیل کرد ؛ در واقع انجمن ادبی که او در روزهای جمعه در خانه‌اش برگزار می‌کرد، حسینیه‌ی شعر بود و به خاطر همین هم هست که تمامی تربیت‌شدگان او شاعران اهل بیت (ع) هستند.او خود نیز همیشه پایه ثابت کنگره های شعر دفاع مقدس و مقاومت بین الملل بود. وی یکی از غزل‌سرایان و مثنوی‌سرایان انقلاب اسلامی است که در دوبیتی سرایی نیز دستی داشت. او را شاعری آیینی می‌شناسند که تعهد و انقلابی بودن در بیت‌هایش موج می‌زند. انقلاب، دفاع مقدس، مردم مظلوم بحرین، بیداری اسلامی و... از جمله دغدغه‌های او بود که در شعرهایش دیده می‌شود.

وی در این سال‌ها نزدیک به 30 کانون و محیط ادبی را مدیریت می کرد و به تعلیم و تربیت نسل نوجوان و جوان در زمینه ی شعر و ادبیّات مشغول بود و همین ویژگی او را از سایرین ممتاز می‌کرد. او به سال 1383 در دوره ی کارشناسی ارشد ادبیّات فارسی پذیرفته شد و پایان نامه ی خود را زیر نظراستاد راهنما مرحوم قیصر امین پوربه سرانجام رساند.آخرین بیست قیصر به خلیل عمرانی تعلّق گرفت. و این دانشجوی حق شناس تا آخرین لحظات عمراستاد در بیمارستان درکناراوماند تا از او مراقبت کند.عمرانی در سال1385 به سمت مدیرکل آموزش و پرورش استان هرمزگان منصوب شد و در سال 1387 مشاورفرهنگی وزیر شد و تا پایان عمر با برکت خویش، در همین سمت، سه وزیر آموزش و پرورش را درک کرد. خلیل عمرانی در کنار این مسؤولیّت ها،  رئیس انجمن شعر سازمان بسیج هنرمندان کشورنیز بود.

از این شاعر توانمند چهل و هفت ساله تاکنون چهار مجموعه ی زیرانتشار یافته است :

«ترنم حضور»، «مروارید فراموش شده(گزیدهء غزل‌ها)1376»، «ساعت به وقت شرعی دریا (مجموعهء غزل)1380 »، «گزینه ادبیات معاصر»، «دلمویه‌های بم» و گزیدهء شعرها(مجموعهء نیستان)1380 اشاره کرد. 

وی اخیرا در حال آماده‌سازی مجموعه شعری با عنوان «بزرگراه سکوت» در حوزه دفاع مقدس بود.

خلیل عمرانی، یکشنبه، 19 آذرماه سال جاری (1391)پس از یک دوره ی بیماری قلب و عروق در سن 48سالگی درگذشت. روحش شاد و یادش جاودان باد!

غزل زیر از اوست:

تقدیم به امام روح الله و امین آرمانش امام سید علی خامنه ای (مدّ ظلّه العالی) :

عاشقانه ی موعود!

صدازدی که درختان،صدازدی که بهار

هزار و چارصدو چند  شاخه ی بسیار

تو آمدی و زمین ایستاد  سبزـ آبی

تو آمدی و   زمین ایستاد دریاوار

جهان جوان شدوآغازتازه ای که تویی

تبسمی که نگاهت،اشاره ات که ببار

ببار تا به سر آید گمان هر پاییز

بساز تا بسراید بهار ازتو هزار

جوانه ها که به نام تو منتشر شده اند

حماسه ها که به رسم تو می شود تکرار

هزار و سیصد و آن سال تلخ تا امروز

تو در نگاه امامی که خوانده ای هر بار

به نام شب شکنش خطبه های خورشیدی

به روشن نفسش عاشقانه ی ایثار

امام دوم نهضت، امین امت نور

پر از هزار و حضوری شکفته در اسرار

تو هستی و همه دل ها به دیدنت روشن

هزارو هرچه غزل ،هرچه عشق، هرچه نثار

امین عشق تو در نور می زند لبخند

چنان که چشم و دل ما،جهان شده بیدار

جهان رو به هدایت، جهان مهدیخواه

به احترام نگاه تو می شود سرشار

نمانده تا برسد عاشقانه ی موعود

حدیث نیمه ی خرداد و لحظه ی دیدار

تهران91/3/10      خلیل عمرانی(پژمان دیّری)

(1) - ( ر.ک.وبلاگ  خلیل عمرانی، یاد یاران / مردانی شاعری الگو).

(2) - ( ر.ک. خبرگزاری ها، خسرو آقایاری / 19 آذر ماه )

نام خلیل

بر تارک « فرهنگ دوستی » !

وقتی که مثل ماه

                   از دور دست عاطفه

                                       - از برج انتظار -

                                                           لبخند می زنی

 در من هزاران آینه ی فردای بی دریغ

                                              آغاز

                                                    آغاز

                                                         آغاز

                                                             آغاز می شود.

این قطعه را خلیل عمرانی نیمه ی شعبان همین امسال برایم پیامک کرد. نگاه امید بخش او به آینده ی روشن ، در کلمه کلمه ی آن موج می زند. او هنوز نمی دانست که ناگهان چنین زود از میان ما خواهد رفت. همان طور که سلمان هراتی رفت؛ حسن حسینی رفت؛ قیصر امین پور رفت؛ محمّد رضای آقاسی رفت. این ها همه شاعر انقلاب بودند؛ ولایتمدار بودند. با نفس رحمانی خود، به خیلی از قلب های افسرده جان بخشیدند و ادبیّات انقلاب اسلامی را به پیش بردند. حکمت اینکه ، چرا در اوج جوانی پر کشیدند و رفتند، بر ما پوشیده است. وقتی به چند برهه ی زمانی از زندگی خلیل می نگرم، می بینم که امثال او قطره قطره ی عمر خود را نثار انقلاب کرده اند. در هر حادثه و خطری ، سنگ خورده اند و از انقلاب دفاع کرده اند.

در دهه ی شصت هردو در دانشگاه دولتی یزد تحصیل می کردیم. من ورودی 66 و او ورودی 67 بود. کلاس های بسیاری را با هم گذراندیم. او عضو انجمن اسلامی دانشگاه بود و کانون شعر و ادب را اداره می کرد. خیلی تلاش کرد تا مرا هم با خود همراه کند. امّا من با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کردم. مأمور به تحصیلی و تدریس موظف از یک طرف ، و از سوی دیگر تأهل و منزل داری . از جانب دیگراخذ واحدهای درسی زیاد تا دوره ی تحصیلی کوتاه شود. اجازه ی همراهی با او را نمی داد.البتّه خلیل هم همین شرایط را داشت؛ با این تفاوت که تازه ازدواج کرده بود و در بخش اداری آموزش و پرورش یزد فعّالیّت می کرد . و شاید رفت و آمد او راحت تر انجام می گرفت. خلیل پشتکار بسیار خوبی داشت و به واسطه ی روابط عمومی بالایی که داشت، با مراکز و افراد زیادی مرتبط بود. همین نشاط کاری به مذاق بعضی ها خوش نمی آمد و حتّی بعضی اساتید هم اسباب تکدّر خاطر ایشان را فراهم می آوردند. روزهای آخری که در یزد بودم با لحن گلایه آمیزی می گفت: این جماعت دوست ندارند که بچه های انقلاب رشد کنند، امّا به کوری چشم آن ها هم که شده باید ادامه ی تحصیل دهیم و جایگاهی را که به ناحق تصاحب کرده اند از چنگشان درآوریم! روزهای آخری که در کنار ایشان بودم ، شاهد برپایی مراسم شب شعری بودم که در آذرماه 1369با مدیریت ایشان برپا گردید.اسم مرا هم درلیست دانشجویان شاعر قرار داد، پیش از جلسه اشعار را به نظر و تأیید ایشان رساندم و بعد از اعتماد به نفسی که به دست آوردم ، پشت تریبون رفتم. هدیه ای هم از دست اساتید گرفتیم ،و در پایان ، چند عکس یادگاری عیش ما را کامل کرد؛ خلیل خودش سه قطعه عکس آورد تا زینت آلبوم عکس های یادگاری خانوادگی شود، نشانه ای که سبب شد تا همیشه حضورش را در منزل احساس کنیم. او یک محبّت دیگر هم در حق من کرد ولی من نتوانستم جبران کنم وآن یادداشت و غزل زیر بود که به دست خطِ خودش، در دفتر من یادداشت کرد :

تقدیم به دوستم جناب آقای فرهنگ:

اکنون که می روی چو نسیم از کنار من

پاییز می شود ز جدایی بهار من

در شهر خود چکامه ی یادم مبر زیاد

یاد آر از این خرابی قلب خمار من

گاهی به بزم عشق و وفا با سحر بگو

شرحی ز غصّه ی دلِ عاشق تبار من

با زلف یار گر که شبی یافتی قرار

تصویر کن شکستن صبر و قرار من

خواندی به یاد چشم غزالی اگر غزل

کن واژه های سبز غزل را نثار من

نامم نشان به گوشه ی « فرهنگ » دوستی!

تا باشدت نشانه ای از انتظار من

حاشا برد نگاه تو « پژمان» ز یاد خویش

ای رفته چون نسیم سحر از کنار من !

خلیل عمرانی « پژمان دیّری »

19/ 3/ 1369 یزد.

فکر نمی کردم دیگر توفیق دیدارخلیل را داشته باشم، امّا مکرّر پیش آمد. آن هم به سبب مسؤولیّت هایی بود که آموزش و پرورش در طول خدمت به ما واگذار کرد. در جلسات و همایش ها و کنگره ها و زمانی که مشاور وزیر آموزش و پرورش شد، در طبقه ی ششم وزارتخانه با هم گپ و گفتی داشتیم و...  

 آخرین باری که او را دیدم ، فروردین ماه امسال در جلسه ی امتحانی آزمون دکترا بود. هنوز امتحان صبح شروع نشده بود که دو ردیف آن طرف تر دیدمش ، توی خودش فرو رفته بود. بلند شدم و خودم را به او رساندم با سلامی گرم ، مصافحه و روبوسی و حال و احوالی مختصر ؛ ساعت یازده که آزمون صبح به پایان رسید؛ دوباره باب گفت و گو را باز کردیم و گذشته ها را مرور کردیم. در همین حین متوجّه شدیم که آزمون بعد ازظهر در ساعت سه برگزار می شود. از ناهار هم خبری نبود با وجود آنکه وزیر خبر آن را داده بود. تصمیم گرفتیم منزل برویم و برگردیم. من کمی دیرتر از او رسیدم مثل همیشه دقیقه ی نود! هنوز درجای خود مستقر نشده بودم که خودش را به من رساند و گفت خیلی نگرانت بودم؛ الحمدلله که به موقع رسیدی! ومن چه قدر از این محبّت و عاطفه ی او لذّت بردم. آخرین تماس تلفنی ما هم در همین آبان ماه بود که از من خواست رابطی را از کاشان به او معرّفی کنم و معلوم شد که دنبال حلِّ مشکل یکی دیگر از دوستان است تا طلب او را برایش وصول کند. ولی نمی دانم برای چه منظوری شماره تلفن آقای گودرزی رئیس آموزش و پرورش یکی از نواحی اصفهان را از من گرفت !؟ گودرزی نیز در یزد با ما دو نفر همکلاسی  بود. این ضایعه مولمه را به شما و گودرزی و خانواده و دوستانش تسلیت می گویم.

شاعران دارالمؤمنین کاشان در عصر صفوی

مولانا سلیمان صباحی بیدگلی

اولین شاعر تعزیه سرای ایران

به مناسبت برگزاری اوّلین همایش بین المللی صباحی از 9تا11آبان ماه 1391
در شهرآران و بیدگل
[منطقه ی کاشان بزرگ]

در 12 کیلومتری شمال شرقی منطقه ی کاشان، شهرستان آران و بیدگل قرار دارد با مردمانی مهربان و سخت کوش . جاذبه های تاریخی و فرهنگی این شهر در کنار طبیعت بکر و دست نخورده ی کویری و نزدیکی به دریاچه نمک ، و حضور جدّی مردم در عرصه های گوناگون انقلاب اسلامی به ویژه جان فشانی در دوران هشت ساله ی دفاع مقدّس و نیز فعالیّت های وسیع اقتصادی از جمله ورود به عرصه های صنعتی و تولیدی و همچنین پذیرش مسؤولیت در جایگاه های گوناگون نظام اسلامی ، روز به روز بر اعتبار و آبروی این منطقه افزوده است. امید می رود با پی گیری های نماینده ی محترم مردم کاشان و آران و بیدگل در مجلس شورای اسلامی  ( که از اتفاق از همین شهرستان برخاسته است) کاشان در آینده ی نزدیک از فرمانداری ویژه ی کنونی به سطح استانی ارتقا یابد. ان شاءالله!

مولانا سلیمان صباحی یکی از بنیانگذاران سبک بازگشت ادبی است که دربیدگل تولّد یافته و در همین محل نیز مدفون شده است. اخیراً مقبره این شاعر دوره ی زندیه به اهتمام هیئت امنای مردمی محل بازسازی، و با طراحی مهندس مجیدستاری ،به سبک معماری دوران زندیه که گنبدی  بر روی آن قرار گرفته و با تلاش های مهندس مسعود فرزانگان بیدگلی و آقای رمضانعلی حیرانی احداث گردیده است. صباحی بیدگلی غزلی دارد که نقش مزار وی شده است:

مکش به­ خون، پر و بالم که من هرآن­چه پریدم

به غیر گوشـــه­ ی بامت نشیمنی نگزیـدم

هـزار دانه فشاندند و رامشان نشـدم مـن

هـزار سـنگ به بالـم زدی و مـن نپریـدم

ندیدم آن­که توانم بـه او گـریختن از تـو

که بود دام تو گسترده هر طرف که دویدم

نظاره­ ی گل و گشت چمن به مرغ­ چمن خوش

که مـن به دام فـتادم چـو، زآشـیانه بریـدم

سـزد اگر نفروشم غـم تو را بـه دو عـالم

که نقد عمـر ز کف دادم و غـم تو خریـدم

مرا به جرم چه کردی برون ز گلشن کـویت؟

بری ز نخل تو خوردم؟گلی ز شاخ تو چیدم؟

وطـن به بـیدگل امّا کسی ندیـده صباحی

به دست شاخه ی گل یا به فرق سایه ی بیدم

  صباحی بیدگلی کیست؟ 

صباحی کاشی( وفات 1218؟ )نامش حاجی سلیمان از قریه ی بیدگل کاشان بود. از جوانی به علوم ریاضی و فنون شاعری علاقه یافت. در شاعری تخلّص از آذر بیگدلی گرفت و با او و هاتف دوستی و علاقه ی صمیمانه یافت.در اواسط عمر به حج رفت و اوایل عهد قاجار حتّی دوران فرمانروایی فتحعلی را هم دریافت. دیوانش شامل قصاید و غزلیات است. ترکیب بندی که در زلزله ی کاشان و مرگ فرزندان گفته است در کلام متأخّران کم نظیر به نظر می رسد. ترکیب بندی هم که در تتبّع دوازده بند محتشم سروده است، در همان زمینه تأثیر خاص دارد. در غزلش هم شور و دردی هست که از احساس واقعی حاکی است.

شیوه ی شاعری صباحی:

" فکر بازگشت به شیوه ی شعر قدمای عراق و خراسان که در دوره ی فترت بعد از صفویه در اصفهان و شیراز و کاشان بین تعدادی از مستعدّان عصر قوت گرفت و در دوره ی بعد مقارن اوایل عهد قاجار به صورت نهضت و مکتب ادبی در آمد، بدون شک در عصر صفویه بی سابقه نبود...و علاقه ی کسانی مثل صباحی و هاتف و آذر به شیوه ی قدما هم تا حدّ زیادی ناشی از تبحر خود آن ها در شعر قدما و آشنایی شان با ادب گذشته بود. چنانکه هاتف اصفهانی در دواوین ادب تبحّری تمام داشت و به عربی هم در اسلوب قدما شعرمی گفت.صباحی را معاصرانش شاعری دانشمند تلقّی می کردند..."

( عبدالحسین زرین کوب، گذشته ی ادبی ایران ، صص459 و  460بخش80به نقل از: تجربه الاحرار و تسلیه الابرار، تألیف عبدالرزاق بیگ دنبلی، به تصحیح و تحشیه حسن قاضی طباطبایی1/377 )

دیوان صباحی آخرین بار به کوشش احمدکرمی انتشار یافت. وی معتقد است: در میان گروه شاعران بازگشت ادبی ، صباحی بیدگلی رتبتی ممتاز دارد. در سرودن انواع شعر طبع خود را آزموده و در هر صنف سخن، به خوبی از عهده ادای آن برآمده است. صباحی در غزل شیرین و لطیف خود به سخن سعدی و حافظ توجه دارد و در قصیده ، کار قصیده سرایان بزرگ قرون پنجم و ششم سرمشق اوست و چنانکه شعر او گواهی است به تتبع آثار آنان کوششی فراوان داشته و به عظمت کار شاعرانی چون عنصری و فرخی و سنائی و مختاری و معزی و انوری و لامعی و ازرقی به دیده حرمت می نگریسته است . فتح الله خان شیبانی کاشانی قصیده سرای فحل و بزرگ دوره قاجاریه ، صباحی را در کار رجعت ادبی ، نخستین کس می شناسد و می گوید: " ... وضع بیان به کلی تغییر یافت و فصاحت و بلاغت در ظلمت شب های رکاکت و قباحت الفاظ مشکله و استعارات بارده مستتر گشت و در اواخر ملوک زند..... صباحی بیدگلی ..... صبح صادق سخن را بالا کشید و به طریق شعرای باستان قصائدی چند به نظم آورد....." و مراد شیبانی ، از این رجعت ، عصر صفویه و سبک هندی نیست ، بلکه وی از انحطاط شعر فارسی را از آغاز دوره سلجوقیان می داند و صباحی را مجدّ شیوه شاعران باستان می شناسد که بدیهی است این سخن خالی از اغراق نیست . به هر حال تاثیر وجود صباحی در تحول ادبی بر بنیاد شیوه شاعران پیشین انکار ناپذیر است ، زیرا فتحعلی خان صبا ، ملک الشعرای دوران فتحعلی شاه و سر سلسله گویندگان عصر قاجاریه و مروّج هنر شاعری در آن دوره ، پرورده مکتب اوست.

دکتر محمد جعفر محجوب معتقد است اولین و قدیمی ترین شعری که در دست است و طوری سروده شده که به اشعار تعزیه ها ماننده است در دیوان صباحی بیدگلی ( متوفی به سال 1218 ه.ق./1802م.) ثبت است:

فغان که چرخ جفاکیش برسر عالم

کشید تیغ جفا دیگر از نیام ستم

نمود لشکر غم بر دل صغار و کبار

چنان هجوم که عیش از میان گزید کنار

گشود تصرف به هر طرف چندان

که نیست خاطر هیچ آفریده ای خندان

به حیرتم من از آن ، کاین سپهر حیلت گر

رسانده است به خاطر چه حیله ای دیگر

کشید بر سر آفاق تیغ خون آشام

ربود از دل و جان جهانیان آرام

اگر غلط نکنم باشد این هلال عزا

که آمده است مرا در نظر چو تیغ جفا

( دیوان صباحی بیدگلی،پرتو بیضایی،به اهتمام مشفق کاشانی،1338،چاپ تهران مصوّر،ص153)

این قطعه 113 بیت است و در مرثیه ی حضرت علی اصغر، و چندان از سیاق سخن صباحی دور است که مصحح دیوان (مرحوم حسین پرتو بیضایی) گفته ممکن است شاعر این مثنوی طولانی را در بدایت شاعری و شاید ایام کودکی سروده باشد. بدین گفته ی مصحح دیوان باید افزود که این شعر در بحر مجتثّ است و معمولاً شاعران استاد، مثنوی را در این بحر و بحرهای طولانی دیگر نمی سرایند و این نکته نیز عوامانه بودن شعر را بیش تر آشکار می کند ...(ادبیات عامیانه ایران، به کوشش دکتر حسن ذوالفقاری،ج2،1387،صص1266،1267).

گفتنی است که: شهرت صباحی در میان عامّه ی مردم بیشتر در مرثیه سرایی و ماده تاریخ های مناسب و ممتاز است. در دیوان او، تعداد زیادی ماده تاریخ در موضوعات گوناگون دیده می‌شود.گاه در تاریخ فوت اشخاص و گاه در بنای مسجد یا عمارت نو بنیاد و گاهی برای جشن‌ها و عروسی‌های معاصرین خود، ماده تاریخ‌های بر جسته‌ای سروده‌است.

در دیوان صباحی قصاید مفصلی با شیوه ی عراقی، در باره رسول اکرم (ص) و خاندان نبوت وجود دارد که مراتب خلوص نیّت و ایمان خود را به زیبایی ظاهر ساخته‌است. از آثار مشهور مولانا صباحی  چهارده بند مرثیه‌ای است که به اقتفای محتشم کاشانی در شهادت حسین بن علی علیه السلام سروده و بر همه ترکیب بندهای که بعداز محتشم ساخته‌اند مزیت دارد.

حوادث مهم زندگی شاعر:

صباحی علاوه بر سفر حج که مؤلّف آتشکده به آن اشاره کرده است ، چند سفر کوتاه نیز به قم و تهران و شیرازداشته است. سفر اوبه شیراز در موقع جلوس جعفر خان زند بوده است و مسافرتش به تهران هنگام احداث بنای تکیه دولت اتّفاق افتاده است.

از حوادث رقت انگیز زندگی وی،همان طور که مرحوم زرین کوب بدان اشاره کرده است، حادثه ی دردناک  زمین لرزه کاشان در سال 1196 هجری قمری است که بر اثر آن شاعر ، عائله خویش را از جمله  زن وسه فرزند خود را از دست می دهد. ترکیب بند تاثر آوری که وی در مرثیت عزیزان خود سروده یادگار این فصل از روزگار تلخ زندگی او ست.

صباحی ، با هاتف اصفهانی و آذر بیگدلی وشهاب ترشیزی  دوستانی همدل و استوار بوده اند . نسبت به آذر بیگدلی با حرمتی که شاگرد از استاد خود سخن می گوید یاد می کند، ظاهرا" مربی هنری و راهنمای وی در شاعری آذر بوده است و چنانکه آذر خود در شرح احوال صباحی در تذکره آتشکده خویش می نویسد ، تخلص صباحی را نیز همو برای وی برگزیده است.

دیوان صباحی بیدگلی ، نخستین بار در سال 1338 هجری خورشیدی به تصحیح و مقابله شادروان پرتو بیضائی و اهتمام آقای عباس کی منش " مشفق کاشانی " صورت طبع یافته است. بار دیگر به کوشش جناب آقای احمد کرمی در زمستان1365 به چاپ رسیده است.

 معروف­ترین نسخه­های خطّی دیوان صباحی بیدگلی:

1- نسخه­ی خطّی متعلّق به کتابخانه­ی مجلس،به شماره 1015/353:3

2- نسخه­ای خطّی با تاریخ اتمام سه شنبه 23شعبان1222 متعلّق به آستان قدس رضوی،به شماره 5040

در پایان این نسخه ماده تاریخی در وفات مولانا صباحی از خامه­ی سحاب اصفهانی رقم خورده که بیت آخر آن چنین است:

سحاب از بهر ضبط سال تاریخ وفات او /رقم زد آه کز ملک فصاحت شد سلیمانی

 در مورد تاریخ وفات صباحی اختلاف وجود دارد وفات او بنابر ماده تاریخی که از سحاب ابن هاتف (م1222)دردست است سال 1208 هجری می باشد که چنین است :

غرض کلک سحاب از ضبط سال تاریخش     

 رقم زد آه کز ملک فصاحت شد سلیمانی

ولی از بعضی آثار صباحی  بر می آید که این ماده تاریخ فاقد صحت است ودرآن تحریف رخ داده است به عنوان مثال ماده تاریخی که استاد صباحی بیدگلی در اتمام عمارت جعفر قلی خان سروده (صباحی هم به تاریخ این رقم زد   که دایم باد معمور این عمارت)بیانگر این است که ایشان تا سال 1215 درقید حیات بوده اند حال اگر در ماده تاریخ سحاب به جای آه کلمه ی (وای) بگذاریم ویا کلمه ی (کز) را به صورت (که از) بخوانیم  سال 1218 به دست می آید که قرین صحت می باشد. دهخدا در فرهنگ خود سال وفات ایشان را 1206ه.ق ذکر کرده است.

بخشی از منابع در آرشیو وبلاگ محفوظ است.

 امیر دل ها 

آفرین بر تو ای غــــزال دانایی

                    که نه آسان به دام عشق می آِیی

 بلکه صـیاد شــــهر خود پرستی را

                            می بری تا به مرز های شیدایی

 رستمی یا که یک غــــزال تیر انداز

                        کاین چنین مژه می زنی به زیبایی

 هر که باشد حریف روز و شب هایت

                    می خورد تشت او به کوس رسوایی

 از نگاهت چــــــــراغ لاله می روید

                         باغ عشقت، خدای من! تماشایی

 جمعه ها با تو دل دهیم و دل گیریم

                         آخـــر ای آشنا !  امیر دل هــایی

 آشــــنا کن به نور معـرفت مـــا را

                      بلکه یک جمعه دل شود اهــورایی

  ای که با اسب انتـظار می آیی!

                      رو به راهی نهاده ام که آن جایی

  می ستایم تو را به شعر مینایی!

                        جــان فـدایت! اگر اجازه فرمایی!

شفق حادثه

شفق حادثه در جام بلور آوردند

صبح ظهور