سدید کاشان

روزنامه ها و روزنامه نگاران کاشانی(1-8)

علی محمد مجیرالدوله شیبانی

قاب منبت کاری شده تاجیکی

  طایفه بنی شیبان،یکی از قبایل اعراب «مستعربه» قدیم بین النهرین است که در قرون اولیه اسلامی به ایران مهاجرت و در خطه فارس اقامت کردند. فرزندان و نوادگان آن ها در طول قرن های متمادی بر اثر اقتضای محیط و فرهنگ نافذ ایران با خوی و خصال ایرانی پرورش یافتند. تا آنکه در عهد شاه سلیمان صفوی (1077-1106) یکی از مشایخ طریقت آن طایفه به نام جلال الدین محمد از فارس به منطقه ی کاشان هجرت نمود و در قریه بیدگل که از مراکز آباد و فعال و دارای مردمانی هنرمند و متدین بود رحل اقامت افکند و خانقاهی برپا کرد و به ارشاد عموم و دعوت اهالی به سیر و سلوک پرداخت. از وی فرزندی به نام معین الدین مهدی باقی ماند. معین الدین صاحب فرزندی به نام نعمان شد. از نعمان پسری به وجود آمد که جلال الدین نعیم نام گرفت. غیاث الدین علی فرزند وی با خواهر عبدالرزاق خان حاکم دلیر و نیکوکار کاشان ازدواج نمود.از این پیوند،سه فرزند پسر و یک دختر به وجود آمد که اصل و نسب شیبانی‌های کنونی کاشان و تهران به آن ها باز می گردد(1).

ابوالحسن،محمدمهدی، محمدحسین سه برادری هستند که درسایه سرپرستی و تربیت دایی خویش، عبدالرزاق خان حاکم کاشان،با کارهای دیوانی و خدمات دولتی و خط و ربط منشی گری و فنون استیفا آشنا و در خوش نویسی سرآمد روزگار خود شدند. پیشرفت و توفیقی که در این هنرها به دست آوردند سبب گردید تا اکثر آن ها وزیر و ندیم و منشی و مستوفی شاهزادگان و حکام درجه اول مملکت شوند.از سوی دیگر درنتیجه ی ذوق عرفانی موروثی و صوفی منشی اجدادی،برخی از افرادشان با گرایش به سیر و سلوک در شعر و ادب نیز به مقام ارجمندی نایل گردیدند؛خوش نویسان این دودمان سیصد ساله کاشان اغلب از ذوق ادبی وافر و شوق عرفانی،حظ کافی دارند(2).

اولاد ابوالحسن خان شیبانی فرزند ارشد غیاث الدین علی:

میرزا احمد ادیب شیبانی که علاوه بر حسن خط و طبع موزون، در انواع علوم ادبی و بلکه معارف عصر تبحر داشته است و دو فرزند وی: یکی میرزا خلیل، منشی باشی سلطان مراد میرزا حسام السلطنه که از طراز اول منشیان و خوشنویسان عصر خود به شمار آمده است. و دیگر میرزا طاهر بصیر الملک مؤلف مبتکر کشف الابیات مثنوی مولوی (چاپ علاءالدوله) و قرآن مترجم فارسی با کشف آلایات (چاپ بصیر الملکی). و نیز نواده ادیب به نام حاج میرزا ابراهیم خان صدیق الممالک منشی و مستوفی ظل السلطان و جلال الدوله و مؤلف کتاب منتخب التواریخ مظفری.

نواده دیگر حاج ابوالحسن. به نام میرزا محمد کاظم از منشیان قابل درباری بوده است. و سه تن از فرزندان علی اکبر خان ندیم باشی. نخست میرزا عباس خان منشی اول هئیت رئیسه نخستین دوره مجلس شورای ملی و دو نفر برادران وی به نام هدایت الله خان معظم السلطنه و سیف الله خان متین السلطنه.(3 )  

یکی از تابلوهای منوچهر شیبانی

اولاد محمد مهدی خان شیبانی دومین فرزند غیاث الدین علی

 دو فرزند وی میرزا محمد علی و میرزا محمد تقی خط نستعلیق و تحریر را بسیار شیرین و خوش می نوشتند.

فرزندان میرزا محمد علی عبارتند از: میرزا غیاث الدین ادیب از جمله مؤلفان کتاب های نامه دانشوران ناصری.

مؤلف کتاب المآثر و الآثار وی را شخصی ممتاز در علوم عربیه و فنون ادبیه و حسن خط و امتیاز تحریر معرفی کرده است(4)

 ابوالحسن فرزند ادیب میرزا،خوشنویس و دانشمندبود. (5) میرزا حسن خان شیبانی استادخوش نویسان معاصر کاشان فرزند میرزا هاشم از نوادگان غیاث الدین محمد ادیب است.

تصویری از ناصرالدین شاه در روزنامه شرف

علی محمد خان مجیرالدوله نویسنده (و مدیر روزنامه اطلاع و ایران )و متصدی مطبوعات عهد ناصری تا مظفری و عضو شوراهای دولتی،برادر میرزا غیاث الدین ادیب است.

فرزندان میرزا محمد تقی عبارتند از: فرزند وی میرزا آقاخان، منشی باشی امام قلی میرزا والی کرمانشاه بود و سه پسر داشت به نام های :

1-میرزا علی خان وحیدالملک اول منشی مخصوص حسین قلی خان نظام السلطنه و سعد الملک مافی.

2-  علی محمد خان پرورش مدیر و نویسنده انقلابی روزنامه‌های ثریا و پرورش در مصر.

    3-  عبدالحسین خان وحیدالملک ثانی: از جمله رجال آزادیخواه و وزرای تحصیل کرده صدر مشروطیت.

نقاشی از منوچهر شیبانی

اولاد امیر محمد حسین خان شیبانی سومین فرزند غیاث الدین علی.

 محمد حسین خان در عصر زندیه، به حکومت قم و محلات و تفرش رسید و آثاری چون پل دلاک راه قم و کاروانسرای جنب آن و باروی قم را ازخود به یادگار گذاشت.  

وی دارای شش فرزند ذکور بوده که همگی بزیور فضل و ادب آراسته و خوشنویس بوده اند.از آن جمله :

1 - حاج محمد جعفرسال ها در اصفهان و کاشان به امر و نهی اشتغال داشته و در کاشان تکیه ی معروف حاج محمد جعفر خان را بنا نهاده که امروز تبدیل به مدرسه ای در محله پاقپان(میرنشانه)شده است.

 2 - میرزا زین العابدین در شیراز مستوفی و پیشکار شاهزاده حسینعلی میرزا فرمانفرما بوده در خط نستعلیق نیز میر عماد ثانی لقب یافته است. به گفته سپهر در جلد قاجاریه ناسخ التواریخ ومؤلف فارسنامه ناصری ضمن وقایع سال 1229 ق فارس: (جناب میرزا زین العابدین کاشانی که خط نسخ تعلیق را بعد از میر عماد الدین خوشنویس کسی چون او ننوشت). و نیز میرزا محمد علی معروف به آقا پسر وی از منشیان معتبر دولت و دربار سلطنتی و فرزندانش به نام میرزا موسی و میرزا علی محمد از جمله منشی‌های رسائل دولتی بودند.

3 - آقا محمد باقر ملقب به خاتم الوزرا پسردیگری از محمد حسین بن غیاث الدین علی است و محمد حسن خان و میرزا محمد خان فرزندان وی صاحب خط و ربط کامل هنرمند و شاعر و عارف عصر خود بوده اند.فرزند محمد خان میرزا باقر خان مبین الدوله متخلص به نیک اختر است که از اساتید شعر و ادب و خط نستعلیق و شکسته تحریر به شمار می رفت.

4 -  میرزا عبد الوهاب (مستوفی مالیات فارس)

5 -  میرزا ابوطالب که صاحب کمال و جلال  مجمع حال و قال بود.

6 – ششمین فرزند غیاث الدین علی، محمد کاظم خان است  که والد ماجد گوینده نامور،ابونصر فتح الله خان، منشی مخصوص سلطان مراد میرزا حسام السلطنه فاتح هرات می باشد. ابونصر، در نظم و نثر و انشا و حساب سرآمد فضلای زمان خویش بود. قصاید وی به شیوه ی خراسانی است آثارمعروف نثر وی عبارت است از: « دیگری گفت» و « درج درر».فرزندش میرزا محمد حسین خان نایب شیبانی خوش نویسی برجسته و نوه اش میرزا محمد علی خان، ناظم مدرسه صنایع مستظرفه کمال الملک بود. (6 ).

ابونصر فتح الله خان شیبانی

گفتنی است که پزشک معروف و سیاستمدار ساده زیست جمهوری اسلامی دکتر عباس شیبانی و نیز مرحوم منوچهر شیبانی هنرمند باسابقه ی تئاتر از همین خاندان می باشند.

دکتر عباس شیبانی پزشک و سیاستمدار ساده زیست

مرحوم منوچهر شیبانی هنرمند تئاتر و نقاش

منابع و مآخذ این نوشته در نزد مؤلف محفوظ است.

این مبحث همچنان ادامه دارد...