سدید کاشان

روزنامه ها و روزنامه نگاران کاشانی(7)

(بخش سوم)

ملک المورخین سپهر 

 مورخ روزنامه نگار

با تألیفات بسیار 

نفر اول از سمت راست ملک المورخین سپهر در حضور ناصرالدین شاه قاجار

     ب - تألیفات:

ملک­ المورخین در طول حیات خود در حدود صد مجلد کتاب در موضوعات مختلف پدید آورد که همه از علو مقام او حکایت می کند .از جمله آثار او به شرح زیر است:

1- تاریخ انبیا:

این اثر را درچهارده سالگى تدوین و تألیف نموده است.

2- تاریخ یومیه‏ ى ایران:

این کتاب 36جلدی مجموعه یادداشت های تاریخی ملک المورخین است که بر اساس سال شمار تنظیم شده و به کار پژوهش های مختلف می آید. سبک نگارش کتاب یک سبک سنتی است. تلفیقی از سبک های کهن تاریخ نگاری در ایران به علاوه آنچه که در تاریخ نگاری دوره قاجاری معمول بوده است. به تعبیر دیگر تاریخ نگاری سالانه و در هر سال، ماهانه و به صورت خبرهای نامنظم پشت سر هم تنظیم شده است. نویسنده هر آنچه را که می شینده و می دیده و در مطبوعات وقت می خوانده است،براساس نگاه خود گزینش کرده و به عنوان وقایع سالانه نگهداری می کرده است. گاه در یک صفحه چندین خبر متفاوت از انواع و اقسام آن وجود دارد. اخبار فرهنگی،سیاسی، اقتصادی،مربوط به داخل ایران یا خارج. گاه حکایت های ویژه هم از شاه و اطرافیان دارد. یک نکته مهم آن است که صرفا سیاسی نیست و برای نمونه می توان اخباری مربوط به انتشار برخی از کتاب ها را در آن به دست آورد. مثلا این که میرزا علی اکبر خان ناظم الاطبا کتابی در صرف و نحو عربی چاپ کرده است. یا این که تاریخ سلاطین ساسانی منتشر شده است و اخبار دیگر. این که نشریه الهلال در مصر به تازگی چاپ شده است یا این که فلان کتابخانه اجازه یافته که نسخ خطی خود راچاپ کند. یا این که جلد دوم شرح حال امام سجاد اثر سپهر میرزا عباسقلی خان چاپ شده است. کتاب جام جم توسط میرزا سید علی خان وقار الملک در تهران چاپ شده که سفرنامه هند اوست و فی الجمله تاریخ به عبارات زشت و لودگی!

 اوضاع اقتصادی جاری از مسائلی است که تقریبا بیش از موارد دیگر به آن ها پرداخته شده است.در این کتاب اخبار نان در تهران به قدری زیاد است که می تواند یک رساله مستقل باشد.این که قیمت گندم چه شده،نان یافت نمی شود،یا نانواها چه کرده اند و مسائلی از این دست.

مؤلف دیدگاه های خاصی در باره اشخاص دارد و چون خود در دربار بوده،درگیر با افراد مختلفی بوده است.در این باره نسبت به علمای تهران نوعا خوشبین نیست و به خصوص از مرحوم آشتیانی بسیار بد می گوید.مثلا این خبر شگفت است که : حاجی میرزا حسن آشتیانی مجتهد ساکن طهران که بر تمام علمای تهران شانا برتری دارد عازم زیارت اقدس شد.(ر.ک به http://javanonline.ir/fa/news/731599/آسیب‌های-مشروطه-بیش-از-دستاوردهای-آن-بود )

اطلاعاتی هم به طور پراکنده در باره یهودیان و زرتشتیان دارد که باز در زمینه تحقیق در باره ی آن ها به کار می آید. تاریخ اقتصادی هم از مسائل مورد توجه است به خصوص ضرب سکه...

 شناخت دیدگاه های انتقادی او که در این دوره امری رایج بوده از این اثر به دست می آید. مثلا از کثرت القاب سخن گفته و این که شاه گفته است برای کاهش القاب باید افرادی که لقب می خواهند پولی بدهند اما او می افزاید که هزار حیف که در ایران هرگز حکم جاری نشود و دوام نمی کند!

 اطلاعات دیگر در باره تاریخ مدارس ملی است. باز کردن مدرسه ملی در آن سال ها امری رایج شده بود.خواندن این کتاب هم می تواند از روی تفریح برای شناخته یک دوره حساس در آستانه مشروطه باشد و هم منبعی برای پژوهشگرانی که به دنبال موضوع برای تحقیق هستند. پراکندگی کتاب این فایده را دارد که خواننده با موضوعات متنوعی در آن روبرو می شود.

 بخش مشروطه کتاب هم که مربوط به رویدادهای سال های 1323 و 1324 است بخش جالب توجهی است که خالی از نکات تازه نیست. بدون تردید این اثر منبع درجه اولی است برای رویدادهای این دوره از زبان کسی که خود شاهد آن روزگاران بوده است.اما باید در باره بسیاری از اخبار او تردید کرد چنان که برخی از قضاوت های او شخصی است(22).

3- مرآت ا­لوقایع مظفری :

کتاب در دو جلد و مجموعا 1416 صفحه تنظیم شده است. از صفحه 1107 نمایه عام کتاب است که بسیار غنی و پرفایده است. انتشارات میراث مکتوب آن را منتشر ساخته است.

عبدالحسین نوایی در مقدمه ی این کتاب شرح داده که چگونه در ابتدا بخش هایی ازیادداشت های ملک المورخین در دوره مظفری را به دست آورده و به چاپ رسانده است و بعد به تدریج بخش های دیگری از آن را یافته و در نهایت با محب علی دبیر سپهری پسر ملک المورخین آشنا شده و توانسته است وقایع ده ساله دوره مظفرالدین شاه را از ذی القعده سال 1314 تا 1324ق. تدوین و با عنوان مرآت ا­لوقایع مظفریبه دست چاپ بسپارد.این اثر از آخرین کارهای مرحوم نوایی است(23).  

منابع و مآخذ این نوشته در نزد مؤلف محفوظ است.

این مبحث همچنان ادامه دارد...