سدید کاشان

روزنامه ها و روزنامه نگاران کاشانی(7)

(بخش دوم)

ملک المورخین سپهر از بنیان گذاران جراید ایران

آثار عبدالحسین ملک المورخین

عبدالحسین ملک المورخین سپهر در دو حیطه ی روزنامه نگاری و تألیف کتاب و مقاله یادگارهایی از خود به جا گذاشته است، که به آن پرداخته می شود:

الف- روزنامه نگاری:

ملک المورخین در دوره ی مظفری مقالات تندی در روزنامه ها می نوشت  و خود نیز نشریات شاهنشاهی ، وطن ،  آیینه عیب نما ، صفحه روزگار و...را منتشر کرد؛ که از این نظر یکی از بانیان جراید ایران به شمار می رود. هریک از نشریاتی که ملک المورخین مدیریت آن را بر عهده داشته است، به گونه ی زیر معرفی شده است:

1- هفته نامه ی مصّور شاهنشاهی

این نشریه در سال 1323 ه.ق (6-1905 م ) در تهران تأسیس گردید. مدیریت این روزنامه با میرزا عبدالحسین خان ملک المورخین بود و آن را با چاپ سنگی و به صورت هفتگی منتشر می نمود.
روزنامه ی « ادب » در شماره 174 سال چهارم خود که در ذیحجه سال 1323 منتشر گردید، شروع روزنامه « شاهنشاهی» را بدین قسم اطلاع می دهد:
« همین قدر به هموطنان محترم مخصوصاً دانشمندان بشارت می دهم که از یک ماه قبل از این جناب جلالت مآب معظم آقای لسان الدوله ملک المورخین که سلاله ی خاندان علم و اطلاع است برحسب اجازه ی امنای دولت و تصویب وزارت جلیله ی انطباعات روزنامه در دارالخلافه باهره تأسیس فرموده موسوم به شاهنشاهی و آن مبارک نامه مشتمل است بر تصویر بزرگان و اشخاص اولیه مملکت و مقالات علمیه و خلاصه تاریخ عالم و نحبه ی تصنیفات و تألیفات و نتیجه ی زحمات چندین ساله جد و پدر بزرگوار و خود ایشان.» (13).
 و محمّد صدر هاشمی در تاریخ جراید و مجلّات ایران نوشته است:
«روزنامة مصّور شاهنشاهی در تهران به مدیری میرزا عبد الحسین خان ملقّب به ملک المورّخین به طور هفتگی تأسیس و با چاپ سنگی در سال 1323 قمری منتشر شده است. شماره ی اول این روزنامه در تاریخ 9 شوال سال مذکور انتشار یافته.هر شماره ی روزنامه مشتمل بر چهار صفحه و هر صفحه ی آن به قطع 12در 5/6 اینچ و یک صفحه از هر شماره مخصوص چاپ تصاویر اشخاص مهم و بزرگان مملکت است. ...» (14).

2- روزنامه وطن

سید محیط طباطبایی در تاریخ تحلیلی مطبوعات می گوید: « ملک المورخین سپهر که قبلاً روزنامه ی شاهنشاهی را می نوشت بعد از طلوع کوکب آزادی، امتیاز روزنامه وطن را گرفت و در ذی القعده 1324 انتشار داد و تا سال 1325 به چاپ می رسید.» (15).
جعفرخمامی زاده در کتاب روزنامه¬های ایران از آغاز تا سال 1329ق / 1289ش. در چند جا از روزنامه وطن نام برده و در یک مورد آن را این گونه معرفی کرده است:
« این روزنامه در تهران و با چاپ سنگی انتشار می یافت و بعدها با چاپ سربی منتشر گردید. شماره ی دهم آن به تاریخ هفتم ربیع الثانی سال 1325 و شماره 27 آن به تاریخ 14 رجب سال 1325 می باشد.
مقاله ای از همین روزنامه( وطن، ش 22، یک شنبه 12 رمضان 1325 ه.ق، ص 1) نقل می گردد.:
« توجه عموم ملت – چون هنوز علم در مملکت ما ناقص است و چشم و گوشمان از اوضاع عالم بی خبر، به محض این که از هرگوشه صدایی بلند شد، عقب آن صدا را می گیریم، هرچند گوینده آن صدا خود شخص جاهل و مغرضی باشد. هیچ تفکر نمی کنیم که مقصود گوینده ی سخن چیست و رویش با کیست، خیرخواه است یا بدخواه، دشمن است یا دوست؛ فوراً کلام او را تصدیق بلا تصورمی کنیم. با اینکه اولویت اسلام بر ادیان مبرهن است، باز نمی توانیم فوراً قبول نماییم، زیرا که چون دینِ پدری خواهد بود، باید تعقل و فکر کرد و با متدینین سایر ادیان گفت و گو نمود تا فضیلت دین مقدس اسلام را از روی عقل استدراک نماییم. اگر کسی گفت فلان وزیر خائن یا خادم است با چشم بصیرت، اعمال و افعال آن وزیر را اختیار و امتحان نمایید.مثلاً بعضی از اغتشاشات موجود را نسبت به شخص وزیر داخله مرجوع می دارند. اگر در سر حد ارومیه نه سوار و نه سرباز داریم و عثمانی از حد خود تجاوز می کند، چه ربطی به وزیر داخله است، نباید این اشخاص بزرگ را که شب و روز مشغول خدمت به نوع و مجلس مقدس بودند دلسرد کرد.

فرخ خان غفاری ملقب به امین الدوله

 چرا باید آن همه خباثت های امین الدوله را که از میرآخوری به صدارت رسید، فراموش کنیم؟ آیا از یاد داده اید که در عهد او کسی خواب راحت نکرد؟ چه بی احترامی ها که به شرع انور و علمای اعلام نمود، وزرا و رجال را خانه نشین کرد و مواجب ها برید و پول ها اندوخته ساخت و در مدت چند سال سی کرور مال ایران را به یغما برد. خداوند او را لعنت کند که پنجاه سال دیگر مردم ایران از تعدیات او کمر راست نمی کنند.»(16)

طراحی نمایی از کاروانسرای امین الدوله در بازار کاشان

گفتنی است که فرخ خان غفاری ملقب به امین الدوله که ملک المورخین وی را غارتگر بیت المال نامیده است، کاشانی می باشد و زیبا ترین کاروانسرای این شهر واقع در بازار میانچال،به دستور وی بنا شده است و به همین سبب در نزد اهالی شخصیتی منفی و منفور به شمار نمی رود. این خود می تواند موضوع پژوهشی مهم قرار گیرد، زیرا داریم کاشانی هایی را که در زمان مسؤولیتشان بخشی از منابع مالی دراختیار را برای آبادانی شهر فراموش شده ی کاشان هزینه کرده اند و بعد به غارتگری از بیت المال متهم شده اند.چنانچه این گونه خدمات پوششی برای حیف و میل بیت المال نباشد، ظلم به آن هاست؛ زیرا تاریخ طولانی کاشان نشان می دهد که همواره افراد خاص منشأ رشد و ترقی آن بوده اند و به طور طبیعی و برابر قوانین و مقررات به آن رسیدگی نشده است. والله اعلم بالصواب.

3- روزنامه‏ ى آیینه‏ ى عیب نما

سید عبدالرحیم کاشانی از سال 1325ق. دوهفته نامه ی  آیینه‏ ى غیب نما را منتشر می کرد و ملک المورخین در سال 1326 ق.روزنامه ی آیینه‏ ى عیب نما را بیرون آورد که یاد آور این مثل مشهور است : آینه چون نقش تو بنمود راست / خود شکن ! آیینه شکستن خطاست./ تفاوت نامگذاری دو روزنامه در حرف عین و غین آن هاست.
جعفرخمامی زاده در روزنامه¬های ایران از آغاز تا سال 1329ق/1289ش. می گوید:
این روزنامه در سال 1286 ه.ش ( 1907 م) به مدیریت ملک المورخین در تهران منتشر شده است. ملک المورخین از آزادیخواهان معروف و وطن پرستان حقیقی بود و توانست با انتشار روزنامه هایی مانند«آیینه‏ ى عیب نما »،«وطن»،« شاهنشاهی»، « آزاد» و « صفحه ی روزگار» در راه آزادی ایران خدمات ارزنده ای انجام دهد.(17).
محمّد صدر هاشمی نیز در تاریخ جراید و مجلّات ایران نوشته است:
«روزنامه ی آیینه ی عیب نما، در تهران، به مدیری ملک المورّخین با چاپ سنگی در سال 1286 شمسی منتشر شده است.» (18).

4- روزنامه صفحه ی روزگار

روزنامه ی صفحه ی روزگار را ملک المورخین در سال 1327 ه.ق در تهران منتشر نمود. در شماره دوم مورخ دوشنبه بیست و یکم شعبان سال 1327 محل اداره ی این روزنامه مقابل شمس العماره نوشته شده است.
صفحه ی روزگار، روزنامه ای بود مصور که به نگارش تاریخ پانزده ساله از ابتدای سلطنت مظفرالدین شاه می پرداخت.(19).

این تصویر لوگوی روزنامه آزاد تبریزاستکه پیش از آزاد ملک المورخین منتشر شده است.

5- روزنامه ی آزاد

در تاریخ جراید و مجلات ایران درباره ی این نشریه چنین آمده است:
« روزنامه ی آزاد در تهران به طور هفتگی در سال 1327 قمری مطابق 1909 میلادی منتشر شده است؛ این روزنامه به مدیری ملک المورخین مدیر روزنامه های وطن، شاهنشاهی، آیینه ی عیب نما انتشار یافته...(20).
خمامی زاده به عینه همین مطالب را در کتاب روزنامه¬های ایران از آغاز تا سال 1329ق/1289ش.نقل کرده است. (21).

منابع و مآخذ این نوشته در نزد مؤلف محفوظ است.

این مبحث همچنان ادامه دارد...