سدید کاشان

روزنامه ها و روزنامه نگاران کاشانی(2-6)

(بخش دوم)

سخنگوی مشروطه

آثار شیخ عبدالعلی موبدبیدگلی

امامزاده هلال بن علی(ع)در آران و بیدگل

1- روزنامه مدی

این نشریه در سال 1325 ه.ق( 8-1907 م) در تهران تأسیس گردید. مدیریت و نویسندگی آن را شیخ عبدالعلی، که به مناسبت احساساتش درباره ی ایران قدیم و زبان فارسی سره به « مباد» شهرت داشت به عهده گرفته بود.(14).

و در تاریخ جراید و مجلات ایران آمده است:

« روزنامه هفتگی مدی در تهران به مدیری و نویسندگی شیخ عبدالعلی ملقب به موبد تأسیس و در سال 1325 قمری منتشر شده است. ...» (15).

موبد در تولید دو اثر زیر مشارکت داشته است:

2- روزنامه غیرت:

در کتاب روزنامه های ایران از آغاز تا سال 1329ه.ق. ، 1289ه.ش آمده است: 

غیرت : این نشریه در سال 1329 ه.ق در تهران انتشار یافت. کار توزیع این نشریه با انجمن سری بود که اعضای آن را شیخ عبدالعلی مؤبد، میرزا محمد علی خان(کاشانی)، حاج میرزا حسن رشدیه و شیخ یحیی کاشانی تشکیل می دادند و علیه امین السلطان  با هم متحد گشته بودند. نشریه غیرت که در حقیقت ناشر افکار این انجمن بود به صورت چاپ ژلاتینی منتشر می گردید (16) .

3- لسان الغیب

در کتاب تاریخ جراید و مجلات ایران آمده است:

روزنامه لسان الغیب در سال 1319 قمری در تهران تأسیس و با طبع ژلاتینی منتشر شده است. روزنامه ی لسان الغیب به وسیله ی کمیته ی سری که از جمعی از احرار از قبیل میرزا محمد علی خان، شیخ عبدالعلی موبد، حاج میرزا حسن رشدیه و شیخ یحیی کاشانی و غیره، علیهامین السلطان اتابک اعظم تشکیل شده منتشر می شد...»(17).

4- کتاب درسی

موبد برای نظام آموزشی کشور کتاب درسی تألیف کرد که جامع همه نوع مطالب مفید بود. بنا به گزارش روزنامه های ادب و تربیت، این مجموعه دربردارنده ی الفبای اختراعی خود موبد  و اسهل قواعد هجائیه بوده است.ذکاء الملک فروغی در روزنامه تربیت نوشته است:

« بیدگلی که در تعلیم ابنای وطن با همت و غیرت زیاد و تحمل بسی رنج و زحمت کرده و کتابی تألیف و طبع نموده که جامع همه نوع مطلب مفید از اصول دین و مسایل شرعیه و تاریخ و جغرافیا و نقشه و لغات فرس قدیم  و غیره می باشد و مبلغی معلومات از آن به دست می آید.»(18)

5- تصحیح و انتشار شاهنامه ی امیربهادر

چاپ شاهنامه مشهور به شاهنامه امیربهادر در دوره قاجار به خط عماد‌الکتاب قزوینی و تصحیح عبدالعلی مؤبد بیدگلی از چسبیده‌های نحله یارسان که در تهران به دلالت شیخ نظرعلی جناب به آیین علویان یارسان گرویده بود26 و به سرمایه حسین پاشاخان امیربهادر چاپ شد(19).این اثر حماسی ابوالقاسم فردوسی که به دستور حسین پاشا خان امیر بهادر جنگ تهیه و چاپ شده است،در قطع سلطانی و شش ستونی است و چاپ آن چهار سال از 1322 تا 1326 قمری زمان گرفته است. به همین سبب به عکس مظفرالدین شاه و محمد علی شاه مصور است و در انتهای آن تصویر امیربهادر آمده است و مزین به تصاویری که برای سلاطین کیانی کشیده شده است. مقدمه کتاب نوشته شاعر و روزنامه نگار معروف محمد صادق امیری فراهانی ملقب به ادیب‌الممالک است و تصویری از «هارونیه» مشهدبر آن نقش بسته که گویای توجهی است که مردم به شاعر ملی و حماسی خود داشته‌‌اند و می‌خواسته‌اند که مزار او معلوم و مشخص باشد. مرحوم عمادالکتاب در پایان عبارتی دارد در معرفی کسانی که در تهیه و نشر این چهارمین شاهنامه چاپ ایران دست داشته‌اند. در قسمتی از آن چنین آمده است :«به کوشش و غلط گیری (کذا) رده آرای میدان سخن، پدید ساز راز کهن، لاد افکن بخردی،بنیاد مؤبد پارسی نژاد، شیخ عبدالعلی بیدگلی....در تافتخانه آقا سید مرتضی به دستیاری آقا میرزا عباس (و در حاشیه گقته شده است که عباس از سربازان قدیم گارد نصرت است) به فرخی انجامید به کلک من بنده محمد حسین عمادالکتاب به سالمه آدینه بیست و ششم شهر صفرالمظفر در سال یکهزار و سیصد و بیست و دو.» (20)

5- مجموعه ی موبد

این کتاب در آثار و مآثر شیخ هادی نجم آبادی تألیف گردیده است . موبد از خواص این عالم برجسته ی عصر قاجار بوده است و روزنامه ی تربیت در سال 1322 ه.ق به این موضوع اشاره نموده است.(21)

6-خجسته نامه ی موبد

در سال 1320 ه.ق به صورت چاپ سنگی انتشار یافته است(22).

7- نامه ی موبد، نسخ موبد، پستای موبد

در سال 1319 ه.ق به صورت چاپ سنگی منتشر گردیده است.

اطلاعات کتابشناختی از سایت کنسرسیوم محتوای ملی:

عنوان اصلی: پستای موبد [، الفبا]؛ بانضمام؛ نسخ موبد

صاحب محتوا : کتابخانه دیجیتالی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

مشخصات فیزیکی : 302ص. :مصور. [از صفحه 276 الی 302 نقاشی از شاهان کشیده شده است.]

یادداشت : [شیخ عبدالعلی بن محمدباقر بیدگلی] معاونت در چاپ: جعفر الحسینی الطالقانی

شناسه : 1431328

تاریخ ایجاد رکورد : 28/ 9 / 1289 (23).

8- صرف موبَدبیدگلی  

شیخ عبدالعلی موبَد بیدگلی اینکتاب را  در سال 1340 هجری قمریتألیف نموده است و دکترحسین ایمانیان بیدگلی  عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان به تازگیآن را تصحیح و تعلیق نموده و منتشر ساخته اند. اینکتاب184 صفحه دارد ودکترایمانیان در 30صفحه ابتدای کتاببه شرح حال و زندگی موبَد بیدگلی پرداخته اند.

 9- هنایش خرد( دیوان اشعار موبد)

هنایش خرد عنوان دیوان شعر شیخ عبدالعلی مؤبد است. پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران این اثر را از کتابخانه موزه مجلس شورای اسلامی با این مشخصات معرفی کرده است:

ردیف: 5105 /شناسگر رکورد: 318150 / شماره کتابشناسی ملی: ،IR،2-9192

عنوان و نام پدیدآور: هنایش خرد؛ و دیوان موبد،/ از عبدالعلی بیدگلی

وضعیت نشر و پخش و غیره:<طهران=تهران>،: چاپخانه آقا سید مرتضی،1322 ق. =1282./ مشخصات ظاهری: ص.148.،: مصور

یادداشت کلی: هنایش خرد: شرح حال و زندگانی ... شیخ هادی نجم آبادی

یادداشتهای مربوط به ویراست و تاریخچه کتاب شناختی اثر: چاپ سنگی. بخط مرتضی الشریف النجم آبادی. / عنوان های گونه گون دیگر: دیوان موبد

موضوع (اسم عام یاعبارت اسمی عام): شعر فارسی نجم آبادی تهرانی هادی بن مهدی1250 -1320ق / رده بندی کنگره: DSR1453/9ه 3 ن

نام شخص به منزله سر شناسه - (مسئولیت معنوی درجه اول ): موبد بیدگلی ، عبدالعلی بن محمدباقر / نام / عنوان به منزله شناسه افزوده: دیوان موبد

مبدا اصلی:IR،کتابخانه مجلس شورای اسلامی،20101211

اطلاعات رکورد کتابشناسی:LF

این کتاب مصور به 2 تصویر سیاه و سفید از شیخ هادی نجم آبادی (ص 31) و عبدالعلی بیدگلی موبد (ص 38) است.

«موبد» مقدمه ی کتاب را با این عبارات آغاز کرده است: به نام یزدان! در هنگام فرخنده فرجام کشور بانی پادشاه بندگان پناه جم فرگاه جایگاه پیروز سپاه پرویز بزم بهرام رزم... و سپس وارد شرح حال شیخ هادی نجم آبادی به زبان عربی و فارسی شده است و سوگنامه میرزا نصرالله خان صبوری را در وصف تیمسار آقا (شیخ هادی نجم آبادی) آورده است (ص 2- 31). سپس بخش دیوان موبد با این عبارات و اشعار در سوگنامه شیخ هادی نجم آبادی شروع می شود: سوگنامه در مرگز یگانه روزگار رهی ویژه کردگار آقای شیخ هادی نجم آبادی بر وی درود و روانش انوشه و شاد باد. پناهم به یزدان ز دیو پلید / به نام خدایی که جان آفرید...

 در ادامه وارد توحید می شود و به ستایش حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام و امام هشتم ابوالحسن حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام و سایر ائمه ی شیعه علیهم السلام می پردازد. تضمین غزل خواجه در عرفان و پند و پیچه، چند بندی در اثبات اصول دین،.... تداوم بخش آن هاست (صص 144-32). در بخش آخر اشعاری از میرزا علی خان نقاش آمده است (صص 148-145) و دیوان را این گونه به پایان برده است:

...موبد تو که این هنر نداری / باید سپری روان به خواری.

اتمام و انجام یافت این رساله بدیع و نگارش فصیح به یاری حضرت باری فی شهر صفرالمظفرسنه 1322.و انا العبد الجانی مرتضی الشریف النجم آبادی غفرالله(24).

 گفتنی است که شیخ عبدالعلی سرودن شعر و تجربه شاعری را در دوران جوانی آغاز کرده است، برابر گزارش وصاف بیدگلی در برهه ای از زمان تخلص شعری «صبح نخست» را برای خود برگزیده بوده است. گویا شیخ عبدالعلی پس از تخلص «صبح نخست» عنوان «صبحی» را برای خود انتخاب کرده است. در دو غزل یا نامه منظوم که برای وصاف بیدگلی از عتبات فرستاده است ، این تخلص دیده می شود: ای صبحی کاشانی ای زاده ی عرفانی/ در میکده پا بگذار  پیمانه  پیاپی  زن(25). شیخ عبدالعلی سال ها بعد که برای سومین بار تخلص خودرا به «موبد» تغییر داد، بیت اول را به این گونه اصلاح و در دیوان خود ثبت کرد:ای موبد کاشانی وی گوهر انسانی/ ره  را به  روان پیما  پیمانه  پیاپی  زن (26)،(27).

با دو نمونه از شعر وی این بخش نیز به پایان می رسد:

رباعی

بی جهت عزیزی

 گذشت عمر و تو را نیست علم و معرفتی

در این زمان و زمین نیست به از این صفتی

ادای شکر خدا خواجه چون توانی کرد

نبرده رنج به گیتی عزیز بی‌جهتی.

غزل

 کشف اسرار

خنجری یاران که دل را غرقه اندر خون کنم

دیدگان از خون دل چون دجله و جیحون کنم

دل مرا در رنج می دارد نباشد چاره اش

جز که خونش ریزم و از دیدگان بیرون کنم

می کند هردم خیال چیزی و خواهد زمن

با اجابت چون تمام خواهشش مقرون کنم

هرچه می گیرم عنانش باز می گیرد زمن

 خسته گشتم دوستان، دیگر چه سان افسون کنم

گفتمش روزی که تا کی هرزه خواهی بود گفت

کشف اسراری که پنهان داشتم اکنون کنم

گیرم از عالم بپوشم چشم و برگیرم طمع

دوست می دارم من این پاکیزه رویان چون کنم

کس چو موبد جایگاه مهر مه رویان مباد

من هم این درّ گران در کان دل مکنون کنم.