سدید کاشان

روزنامه ها و روزنامه نگاران کاشانی(1)

روزنامه علمیه دولت علیه ایران

مقدمه : میرزا زین العابدین تبریزی  و میرزا صالح شیرازی کازرونی  ازجمله دانشجویانی بودند که برای کسب معارف تازه به  اروپا اعزام شدند. اولی در سال 1331 قمری هنگام بازگشت با خود چاپخانه ی حروف سربی را به ایران آورد ودر تبریز مستقر کرد و کتاب جهادیه ی میرزا بزرگ قائم مقام را انتشار داد و دومی در سال 1333قمری بنابه ذوق خود از انگلستان چاپخانه ی کوچکی  را به ایران انتقال داد و در تبریز به کار انداخت ؛ البته مدتی بعد متوجه شد که چاپ سنگی بر حروف سربی ترجیح دارد زیرا می توان از هنر خوش نویسی ایرانی در این صنعت   بهره برد و بر جذابیت های بصری کتاب و روزنامه افزود. بنابراین، کسی را به روسیه فرستاد تا هنر چاپ سنگی را بیاموزد. از آن پس،چاپ سنگی در ایران رونق یافت.

میرزا ابوالحسن خان غفاری

 ملقب به صنیع الملک

بنیانگذار مطبوعات مصور در ایران

چهره میرزا ابوالحسن خان غفاری(صنیع الملک) به قلم خودش با رنگ آمیزی مدیر سدید کاشان

اصل تصویر در روزنامه دولت علیه ایران، شماره472پنجشنبه 19 صفر 1277ق.به چاپ رسیده است.

 روزنامه ی علمیه دولت علیه ایران در حقیقت ایده پردازی یک هنرمند کاشانی بود و او کسی نبود جز میرزا ابوالحسن خان غفاری نقاش و مشهور به ابوالحسن ثانی که سمت نیابت وزارت علوم را بر عهده داشت. «وی چند سالی از عمر کوتاه خود را بین سال های 1261 تا 1266 ق. در ایتالیا گذراند و در موزه های رم، فلورانس و واتیکان به مطالعه ی آثار هنرمندان دوره های گذشته مشغول بود، ولی هرگز هویت ملی خود را فراموش نکرد و ماهیت فردی، اعتماد به نفس و گذشته ی تاریخی خود را به عنوان یک طراح و نقاش مسؤول، از دست نداد. او هرچند از سوی دربار ناصری حمایت می شد و حتی در سال 1277ق. لقب « صنیع الملک» به وی اعطا شد، ولی هرگز هنر خود را به سلیقه ها  و ذهنیات مرتجع حاکم بر فضای فرهنگی موجودنفروخت و تلاش نمود تا با توجه به عامل «زمان» پیوند خود را با سنت تصویری ایران حفظ نماید»(1).

 از آثار مشهور صنیع الملک می توان به تصاویر بسیاری که برای داستان های « هزار و یک شب»، در شش جلد، محفوظ در کتابخانه کاخ گلستان، انجام داده است و شمایل رنگ و روغنی حضرت علی علیه السلام، مضبوط در موزه هنرهای تزیینی تهران و نیز آبرنگ هایی که از چهره ی معاصرینش کار کرده است، اشاره کرد. هم اوست که بنا به گزارش « روزنامه ی دولت علیه ایران» شماره 518، مورخ 1278 ق. نخستین هنرستان نقاشی ایران را به شیوه ی امروزی مهیا ساخته، به آموزش نوجوانان همت گماشته است(2). 

صنیع الملک به منظور کسب تجربه از آثارموزه ای نظیرتابلوهای معروف « مادونای فولین او» و « عروج حضرت مسیح» کپی برداری کرد و توانست به رمز و رموز نقاشی اروپایی پی ببرد و در این رشته سرآمد روزگارخود شود. او بیش از 1500 اثر آبرنگ، رنگ روغن و سیاه قلم از خود به یادگار گذاشته است که 1134 تابلوی آن آبرنگ شبیه مینیاتور است و در نسخه ی 6 جلدی کتاب هزار و یک شب، از دستبرد روزگار محفوظ مانده است. وی عموی کمال الملک بود. در سال 1277به فرمان ناصرالدین شاه و شاهزاده علینقی میرزای اعتضاد السلطنه مسؤولیت طبع و نشر روزنامه ی وقایع اتفاقیه را بر عهده گرفت و در اولین گام از شماره ی 472 نام روزنامه را تغییر داد. او با فن تصویر و تصویر گری بر روی سنگ چاپ آشنایی کامل داشت و آن را در خارج از کشور آموخته بود. در این ارتباط استاد سید احمدمحیط طباطبایی در تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران می نویسد:   

انصافاً روزنامه علمیه دولت علیه ایران در این دوره از حیث تزیین و ترتیب و تصویر با سلف خود وقایع اتفاقیه و دوره های بعد از آن تفاوت فوق العاده پیدا کرد. تصاویری که از رجال دولت و ابنیه دولتی در این روزنامه به قلم جادوی ابوالحسن خان غفاری کشیده شده و به چاپ رسیده همه از آثار هنری با ارزش عهد ناصری به شمار می آید[و همین] او را سزاوار اعطای لقب صنیع الملک کرد. ترتیب انتشار روزنامه به طور هفتگی برقرار بود تا آنکه در سال 1283 وزارت علوم از طرف شاه مقرر داشت که به جای آن، چهار روزنامه به نام ها و در زمینه های جداگانه به چاپ برسد: روزنامه دولتی بی تصویر - روزنامه مصور دولتی - روزنامه ی ملتی که به طور آزاد نوشته شود و روزنامه علمی.( ص27 ).

میرزا ابوالحسن خان غفاری فرزند میرزا محمد غفاری در سال 1229 قمری در کاشان دیده به جهان گشود. نوجوان بود که  همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد. در 29 سالگی تابلو رنگ و روغن زیبایی را ارائه نمود که سخت مورد توجه محمد شاه قاجار قرار گرفت. در سال 1262 به دستور ناصرالدین شاه برای تکمیل هنر نقاشی به ایتالیا سفر نمود. پس از بازگشت، همان طور که پیش از این گفته شد، دست اندر کار طبع و نشر چندین روزنامه شد.

یحیی ذکاء در کتاب زندگی و آثار استاد صنیع الملک می نویسد:

صنیع الملک از خود سه پسر به نام های اسدالله خان، سیف الله خان و یحیی خان باقی گذاشت که هر سه در نقاشی دست داشتند؛ ولی فرزندآخر که ذوق و استعداد را از پدر به ارث برده بود و صورتاً هم به پدر خود شباهت داشت، در نقاشی مهارت خاصی به دست آورد و مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت. وی از سوی شاه مخاطب به ابوالحسن ثالث گردیده بدین نام شهرت یافت و اعلب آثار خود را با این شهرت رقم زده است.

صنیع الملک در سال 1283 قمری بر اثر سکته درگذشته است. استاد محیط طباطبایی در تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران در باره ی وی چنین نوشته است:

میرزا ابوالحسن خان غفاری بنیانگذار مطبوعات مصور ایران بوده و در دوره ی روزنامه نگاری خود، این هنر را در کار چاپ سنگی و قبل از پیدایش گراور سازی به مرتبه ای رسانید که بعد از او کسی نتوانست آن را از آن مقام و مرتبه فراتر برد (ر. ک ص69).

صنیع الملک در دوره ای از زندگی خود دست اندرکار انتشار روزنامه ایران گردید:

( برای کسب اطلاعات بیشتر به کتاب هنرمندان کاشان، علی اصغر شاطری، انتشارات مرسل(1386)، صص122-115 مراجعه شود).

این مبحث همچنان ادامه دارد...

میرزا صالح در سال 1253 شمسی اولین روزنامه ی ایرانی را با عنوان کاغذ اخبار به مدت 4 سال انتشار داد. ده سال بعد، در سال 1267 ، میرزا تقی خان امیرکبیر روزنامه ی وقایع اتفاقیه را بیرون آورد و تا سال 1277 چهارصد و هفتادمین شماره ی آن نیز انتشار یافت. از شماره ی 471 نام این نشریه به روزنامه ی «علمیه دولت علیه ایران» تغییر داده شد.