استاد خوش نویسان معاصر کاشان
خویشاوندی میان خط و فرهنگ
خط پدیده ای فرهنگی و مادر همه دانش هاست. اگر خط نبود گنجینه ی معارف بشری در گذر زمان و در رویارویی با تندبادهای حوادث روزگار از میان می رفت.از منظرباستان شناسی و تاریخ هنر،سنگ نبشته ها،لوحه ها و خطوط نقش شده بر آثار باستانی توانسته است پرده از زوایای تاریک و مبهم بسیاری از حوادث تاریخی بردارد و بخشی از تحولات فکری و ذوقی انسان ها را نشان دهد. خط موجب حفظ فرهنگ دینی و کتب آسمانی نیز شده است. همین ویژگی ها خط را تقدس بخشیده و انگیزه های لازم را برای آرایش و زیباسازی آن در اختیارهنرمندان قرار داده است.خوش نویسی به همین سبب منزلت یافته و در چشم و دل همگان نشسته است. از این رو گفته اند:«حسن الخط نصف العلم» خوش نویسی نیمی از دانش است.
قرآن محمّدی (ص) نیز به عظمت قلم و آن چه که با آن می نویسند سوگندیاد کرده است و پیروان خود را به دانش اندوزی و انتشارعطر دلنشین دانایی تشویق نموده است (ن والقلم و ما یسطرون).
هنرمند خوش نویس با ضمیر روشن وجسمی پاک و مطهّر و روحی سرشار از عشق و ایمان توانسته است در این وادی قدم نهد و دنیایی از شگفتی و اعجاب پدید آورد. زیبایی حروف و کلمات خوش نویس علاوه بر آنکه انرژی مثبت می بخشد، عطر معنویت را نیز در هرجا که باشد منتشر می سازد .
خط معلّی
میراث هنری انقلاب اسلامی
از جمله افتخاراتی که در فضای معنوی انقلاب اسلامی رخ نمود، خط زیبای معلاّست که با دستان هنرمند استاد حمید اعجمی و دیگر دوستانشان به مجموعه ی خطوط زیبای اسلامی در همین سال های اخیر افزوده گشت و یک قدم دیگر هنر خوش نویسی را به پیش برد.اعجمی نام خطش را از نام امیرالمؤمنین علی علیه السلام وام گرفته است.وی در صفحه 21 روزنامه همشهری شماره 3825 گفته است: « من در آن دوره ای که خط معلی را شروع کردم و کار کردم، چون از وجود مبارک حضرت امیر متأثّر بودم و به این شخصیّت بزرگ در تاریخ، همیشه یک حس خاصی داشتم و همواره بحث وجود مبارک ایشان در منزل ما بود، یقیناً من همه ی جانم، شیفته ی وجود ایشان بود. در آن دوره هم سعی کردم هرچه دارم در واقع در راستای وجود ایشان هزینه کنم.
آن چه نتوان داد جز دست محبّان، این دل است / وانچه نتوان ریخت جز درپای خوبان، آبروست.
به همین خاطردرآن دوره تنها چیزی که داشتم و می توانستم از سر ارادت عرضه اش بکنم، این بود که نسبت به وجود مبارک حضرت امیر(ع) یک چنین واکنشی نشان بدهم. در حقیقت امدادهایی که در جانم مهیّا می شد و از وجود مبارک ایشان کسب می کردم، باعث شد خط معلّی از وجود ایشان نشأت گرفته شود.»
اما کاشان در هنر خوش نویسی در طول دوران اسلامی همواره مایه ی فخر ایرانیان بوده است. تا کنون نام صد و اندی هنرمند طراز اول در کارنامه ی خوش نویسی منطقه ی کاشان به ثبت رسیده و خوش درخشیده است که آثار آنان اعم از سیاه مشق، شکسته، نستعلیق، ثلث و نسخ در موزه های ایران و جهان در معرض دید تماشاگران قرار گرفته و کتاب های خطی ارزشمند هنرمندان خوش نویس کاشانی در بسیاری از کتابخانه های معتبر ایران و جهان سنداعتبار وآبروی هنری آن ها شده است. از این میان « میر معزّ کاشی» و هنرمندان خوش نویس خاندان «شیبانی» از دیگران شهرت بیشتری به هم رسانیده اند.
میرزا حسن شیبانی آخرین فرد از این خاندان هنرپرور،به عنوان استاد خوش نویسان معاصر کاشان شناخته می شود، از همین رو بر خود فرض می دانیم که - با اطلاعاتی به روزتر - به معرفی وی و شاگردان او بپردازیم.
میرزا حسن شیبانی
استاد خوش نویسان معاصر کاشان
میرزاحسن شیبانی از خطّاطان گمنام معاصر ماست. وی در نوشتن انواع خط به ویژه تحریرو شکسته نستعلیق خوش،تبحّرفراوانی داشت و علاوه برخلق آثاری ماندگار که نمونه های آن با سخاوت خودشان به موزه آثارملّی باغ فین کاشان اهدا شده است،شاگردان بسیاری را نیز تربیت کرده اند که هریک موجد ترویج این رشته ی هنری در کاشان شده اند.
باور نگارنده بر آن است که هنر خوش نویسی معاصرکاشان را باید به دو دوره ی پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن تقسیم کرد. زیرا فرهیخته ارجمند استاد حسن آهنگران مسؤول بخش هنر و نگارش انجمن ادبی سخن و سرپرست سابق انجمن خوش نویسان کاشان، هنرمندخوش نویسی است که به گردن ده ها و بلکه صدها نفر از هنرمندان دوران پس از انقلاب اسلامی در این شهر حق استادی دارند. وی گرچه نزیل قم است ولی بر اثر رفت و آمدهای فراوان و تدریس انواع خط و حضور در جلسات ادبی به عنوان قمی کاشانی شناخته می شود و این خود افتخاری دیگر برای کاشانی هاست. رعایت حق تقدم، راقم را بر آن داشت تا از میرزا حسن شیبانی و شاگردان ایشان یادکردی شود:
میرزا حسن شیبانی در تاریخ پنجم مردادماه 1280 ه.ش در کاشان به دنیا آمد و در بیست و هفتم مهرماه 1350 ه.ش در سفری که عازم تربت حیدریه بود در شهر مقدّس مشهد جان به جان آفرین تسلیم کرد و پیکرش درقبرستان باغ رضوان به تراب معطّر رضوی سپرده شد.
میرزا حسن خان بنا به گفته ی دامادش استاد مرتضی درویش هنر خوش نویسی را از روی آثار خطی میر( میرزا ابوالقاسم مشهور به میر خوش نویس قرن13) و درویش خان فرا گرفته است و بنا به نوشته ی افشین عاطفی در دفتر دوم نامه ی کاشان(ص7) و نقل علی اصغر شاطری در کتاب هنرمندان کاشان(ص79) از عموهایش میرزا عبّاس خان شیبانی و سیف الله خان شیبانی( متین السّلطنه) آموخته است. این دو روایت قابل جمع است چون هر خوش نویسی در ابتدای کار نیازمند راهنمایی استاد است به ویژه خوش نویسی که آشنایی با نوع قلم و تراش آن و شیوه ی به دست گرفتن قلم و به حرکت درآوردن آن، فوت و فن خاصی دارد که بدون استاد حاصل نمی شود. در ادامه ی راه و با سنت دیرینه ی خوش نویسی که اهل هنر معتقدندچنانچه یک روز دست از نوشتن بازبماند، خط دچار افت می شود، قاعده ی کار هنرمند آن است که آثار برجسته ی خوش نویسی را پیش چشم دارد و از تمرین و ممارست روزانه دست بر ندارد.
شیبانی چه آن زمانی که در فرمانداری کاشان به خدمت اشتغال داشت و چه پس از آن که راهی تهران شد و سالی را در وزارت پست و تلگراف و ادامه ی خدمت را در وزارت دارایی گذراند تا 1337 ه.ش که به شرف بازنشستگی نایل آمد پیوسته در کار خوش نویسی جدیّت داشت و پس از آن به کاشان بازگشت و منزل خویش را پایگاه اجتماع شاعران و ادیبان و فراگیران هنر خط قرار داد. او شاعر نیز بود و آثار خود را در انجمن ادبی صبا در محضر استاد حسن ناصری عرضه می کرد. وی اهل ورزش نیز بود و به ورزش باستانی علاقه ی فراوانی داشت. تا سال 1350 که به رحمت ایزدی پیوست، شاگردانی چون استاد سید آقا نظام طاهری ، غلامرضا عربی ،مجیدحیدریان و جلیل حیدریان را تربیت نمود. روانش شاد باد!
