سدید کاشان

5- آیین نمایشی چاووشی:

ازجمله آیین‌هایی که درگذشته و حال در کاشان برپامی شود، آیین چاووش خوانی یا چاووش عزا ست. چاووشی آوازی است که با صدای زیبا و دل نشین خوانده می شود . و در فرهنگ ایرانی، پیشینه ای پُر افتخار دارد.

  « چاووش» واژه‏ای ترکی است، به معنای جارچی، پیک، پیشرو کاروان، کسی که دعوت رفتن به زیارت عتبات عالیات و خانه خدا کند. لغت نامه دهخدا، واژه «چاو» را به، «بانگ و سر و صدای گنجشک، هنگامی که از بیم دزدیده شدن جوجه‏اش، بانگ بر می‏آورد» معنا کرده‏است. همان طور که چاووش نیز با صدای گرم و پرشور خود، درد فراق و شوق دیدارمحبوب را بیان می کند.هرچند واژه ی چاوش یا چاووش در گذر زمان دستخوش تحول معنایی شده است، اما  کاربری آن، همواره در پیوند با مراسم و تشریفات و سیر و سفرهمچنان محفوظ مانده است. در فرهنگ‌ مردم ایران، چاووش کسی است که اشعار مذهبی می‌خواند و زائر را تا چند  صد متری همراهی می‌کند.یا این که دیگران را برای سفر زیارتی تشویق می کند و طی یک هفته کار فرهنگی، گروهی را آماده ی سفرزیارتی می سازد. و نیز در سفرهای زیارتی(پیش  یا پس از سفر و یا در هنگام سفر) با خواندن اشعار مذهبی مهیّج و مناسب، وظیفة تشویق  و ترغیب و همراهی مسافران  را بر عهده دارد و با یاد آوری آداب و شؤون سفر برمراتب معنوی کاروانیان می افزاید. چاووشان به عنوان« منادیان سفر» و «مُغَنِّیان نواخوان» سفر زیارتی شناخته می شدندو نیز نماد سفر زیارتی بودند و  بدون حضور آنان، مسافرت شور و هیجانی نداشت.

چاووشی آوازی است که با صدای زیبا و دل نشین خوانده می شد و خبر عزیمت یا بازگشت زایری را از اماکن مقدس  اعلام می نمود.

چاووش خوانی ، گاهی در قالب « تک خوانی » و زمانی به صورت « همآوایی » انجام  می گرفت. در شکل دوم، حال و هوای ویزه ای را به وجود می آورد؛ زیرا همنوایی مردم با چاووشان سبب ایجاد فضای معنوی، و شور و هیجان خاصّی می شد. و برای لحظاتی ارتباط عمیق  جمع را با خداوند متعال و اولیایش برقرار می ساخت و  زمزمه هایی را در عالم ملکوت به وجود می آورد. این حالت روحانی انگیزه ای بود تا اگر احیاناً کینه و کدورتی در دل کسی بود، آن را به دست فراموشی بسپارد . همدلی و محبّت ، جای کینه را می گرفت و به دنبال آن افراد از هم حلالیّت می طلبیدند. چاووش عزا معمولاً در دستگاه موسیقی سنتی ایرانی و در آواز ماهور و بیات ترک اجرا می شد .

 در گذشته هر یک از مناطق شهری و روستایی ایران، دارای یک یا چندنفر چاووش‌خوان بود که در تمام طول سال، مسؤولیت هماهنگی و همراهی و انجام خدماتارتباطی و فرهنگی مورد نیاز زوّار و مسافران کاروان را بر عهده داشتند.آنان همواره در بین مردم به نیک‏نامی و صلاح شهرت داشتند. مردانی پاک و خداشناس بودند که وجودشان سرشار از عشق و محبّت به خدا و اوصیای او بود. و با انگیزه هایی الهی و صدایی خوش و نفسی گرم که نشاط بخش سفر بود و چنانچه درکاروان حضور داشتند ، راهنمایی شایسته و حامی و پشتیبانی جدّی زائر،به شمار می رفتند.

چاووش‌خوان‌ها غالباً به هنگام انجام وظیفه، لباس پاکیزه بر تنمی‌کردند و شال و کلاه فاخر و اسب و عَلَم به همراه داشتند و با خواندن اشعار وپیام‌های زیبا و مناسب در کوچه و محلات می‌گشتند و ندای تشکیل و حرکت کاروان سفر رامی‌دادند و به این وسیله افراد را برای سفر زیارتی آماده می‌کردند.یکی ازدلایل اهمیت چاووش خوان ها و احترام مردم نسبت به آنان، هنری بود که در حفظ اشعار داشتند و صدای خوش آن ها بود. وقتی چاووش خوان بانگ سر می داد که "این زائر از خاک حسین آمده " مردم از شوق دیدار بارگاه حسین می گریستند و یا وقتی می گفت "این زائر حامل پیامی ازسوی بارگاه حسین(ع) یا عباس (ع) است و تربت آنجا را آورده " مردم سراسیمه می آمدند و زائر را می دیدند . این احساس در درون مردم که چاووش خوان پیک زوّار امام حسین (ع) است همیشه وجود داشت و این چاووش خوان زبان حال زوّار می شد و مردم اشعارچاووشی را با دل و جان گوش می دادند .چاووش خوان می خواند و اشک دیدار حسین و یارانش در چشم مردم حلقه می زد.

چاووش خوانی بیش از هرچیز به طهارت باطنی و صفا و اخلاص و در مرحله بعد به کسب تجربه و تمرین و ممارست نیازمند بود. چاووشانِ پیش‏کسوت، پس از رسیدن به مرحله علمداری، درصدد برمی‏آمدند تا به تربیت شاگرد بپردازند؛ مراحلی چون نوچگی، روخوانی از چاووش نامه‏ ، از بر کردن شعر، همآوایی و همراهی با چاووش در برنامه ی آموزش قرار داشت.

از آثار و برکات مهم چاووش خوانی این بود که زمینه را برای انجام بسیاری از تعالیم دینی فراهم می کرد. همچون: دیدار و زیارت مؤمنین، مصافحه و معانقه، صلح و آشتی، تعاون و شرکت در امور خیریه، دیدار با خویشاوندان و...

از آنجا که زیارت اماکن متبرکه، یکی از آرزوهای دیرینه ی مردم، بهحساب می‌آمد، فعالیت چاووش‌خوان بسیارمتنوع بود؛ مثل اِعلام زمانمسافرت، آماده‌سازی فضای بدرقه ، استقبال از زائران و خواندن اشعار مذهبی، که اینعمل در مناطق مختلف، به شیوه های گوناگون برگزار می‌‌‌‌شد.

بازار بزرگ کاشان که محل تجارت و معامله بود، به دلیل وجود افراد متفاوت از هر گروه و صنفی، مکان مناسبی برای اعلام فرارسیدن ماه محرم بود . دراین‌آیین که قبل از آمدن محرم برپامی شد، چاووش عزا با پرچم سیاه در دست و پرچم سبز به روی کتف در طول بازار حرکت می کرد و رسیدن ماه عزا را به کسبه و مردم اطلاع می داد و یاد آور می شد که فردا روز اول ماه محرم الحرام است.

 ادامه دارد...