سدید کاشان

الف - گروه نمایش های آیینی:

1 - آیین نمایشی دسته های عزا:

چنانچه تعریف مشخّصی از تئاتر داشته باشیم و مثلاً آن را یک زندگی فرضی بدانیم که قابل باز آفرینی و نمایش دوباره باشد، دسته های عزاداری با ویژگی هایی که دارد ، خود به تنهایی یک مجموعه ی نمایشی به شمار می آیند؛ با این تفاوت که هرکس نقش واقعی خود را ایفا می نماید و در کار خویش، اصل صداقت و اخلاص را مراعات می کند. دسته ها و هیآت مذهبی همه ی عناصر مادّی و معنوی کار صحنه ای را با خود دارند:

 اشعار نوحه گری،  و دیالوگ های همسرایی و حرکات نمادین و اصواتی که با دست و پا تولید می شود و یا از سینه بیرون می آید که هریک بیانگر تأثّر و تأسّف شدید عاطفی آدمی است؛این ها عناصر معنوی نمایش به شمار می آیند. از سوی دیگر ابزار و اشیایی نظیربیرق و علم و کتل وخیمه و حجله و گهواره و عماری و مشک سوراخ شده و اسب تیرخورده و نخل تابوت ویا فرش حمل جنازه و چوبدستی و شمشیر و نیزه  و کلاه خود و لباس های جنگی و امثال آن هم کاربرد ویژه ای در دسته های عزاداری دارندکه به عنوان عناصر مادی صحنه ی نمایش منظور می شوند؛ در مجموع کاری که صورت می گیرد ، تسکین دهنده ی آلام و رنج های عاطفی و تحکیم مبانی عقیدتی و تجدید خاطره های تاریخی یک ملّت است و هویّت و هستی او را شکل می دهد و دوام می بخشد. بنابراین دسته های عزاداری ،نمایشی آیینی محسوب می شوند که همه ساله در ایّام وفات و شهادت اولیای الهی و به ویژه درمحرم و صفر ، به شایستگی در منظر و مرآی عام به اجرا در می آیند و غالب مردم،  بازیگرصادق آن هستند.

    « بهرام بیضایی » در کتاب " نمایش در ایران" دسته های عزاداری را دارای مایه های نمایشی دانسته و در مقوله ی  نمایش های ایرانی به شمار آورده است. وی می گوید: " دسته های عزاداری اسلامی بنا بر استنتاج خیلی ها - از جمله شهادت ِ کتابِ " احسن القصص " - از زمان عضدالدوله ی دیلمی ( نیمه ی دوم قرن چهارم هجری) آغاز یا علنی شد؛ و در زمان صفویه و بعدها قاجاریه توسعه یافت و شکل های تازه تری پیدا کرد که هنوز هم بقایای آن ها را می توان در گوشه و کنارها یافت. چیزی که در این دسته ها جالب است، هم آهنگی و نرمی حرکات دسته جمعی و حالت نمایشی و گاه رقصی آن هاست، به اضافه ی همسرایی که در خواندن " نوحه " و " دم " هست، و تزیینات مفصّل با نقش های تجریدی که حرکت می دهند و به دسته شکوه و هیبت می بخشد. نواخت حرکت دسته ها معمولاً به میزان و ضرب تنفّس است، یا نوحه ای که یک نفر می خواند، یا سنجی که می نوازند و حرکات به روی آن ها تنظیم می شود. این دسته ها با حرکت خود در واقع داستان مصایب خاندان امام حسین و واقعه ی کربلا را یاد آوری می کردند، خصوصاً آن دسته هایی که رشته ای از نشانه های قهرمانان کربلا چون حجله ی قاسم و تابوت طفلان ، عماری امام یا مشک سوراخ شده یا اسب تیر خورده و غیره را حرکت می دادند. یا آن ها که در چند طاق نمای متحرّک تنی چند از شهدا را با چهره آرایی و شبیه سازی لازم از پیش چشم تماشاگران دفیله می رفتند. همچنین دسته هایی که نخل بزرگی را حمل می کردند، یا مهم تر از آن دسته های قالی شویان در اردهال کاشان." (بهرام بیضایی، نمایش در ایران ، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، چاپ ششم1378، صص56 و 55 ).

   کاشان به عنوان یکی از چهاریا پنج شهر تاریخی شیعی ( در کنار شهرهای قم و ری و سبزوارو مرو )مفتخر است که از نمایش های آیینی به خوبی بهره برده و نقش به سزایی در گسترش مکتب تشیّع داشته است. و امروز هیچ کوچه و محلّه ای نیست که هیأت مذهبی و حسینیه و تکیه و دسته ی عزاداری نداشته باشد. هریک از این گروه ها متبّرک به نام یکی از ائمّه ی معصومین - صلوات الله علیهم - و اولیای الهی است. . ودارای رئیس و مدیر، و عوامل فنّی و مخاطبان فراوان می باشد.

دسته های عزاداری در منطقه ی کاشان و آران و بیدگل، هرکدام ویژگی های خاصی دارند، که نشانگر سبک و سیاق اثرگذاری پیام های عاشورایی است، از جمله آیین سوگ و مویه هیأت سادات درصبح یازدهم محرم در شهر نوش آباد است: 

در این مراسم، سادات نوش آباد همه ساله صبح روز یازدهم محرمبه صورت دسته سینه زنی با حرکت از مسجد فاطمیه شهر در حالی که نوحه ماتم «بنی اسدسفر کنید، خاک عزا به سر کنید، که حسین کشته شده» را با زبان اشک و سوز سر می دهند،از کوچه و خیابانهای شهر عبور کرده و در محل خیمه گاه حسینی اقامه عزا و سوگواری میکنند. در این هیئت، مردان با شالهای سبز بر گردن و زنان با پوشیه سبز، از روی ادب واحترام، بالاترین مراتب حزن و اندوه خودرا از ماتم شهادت امام حسین (ع) و اصحاب باوفایش، به نشانه همدردی و اظهار مراتب تسلیت از این واقعه جانگداز به همگان اعلاممی دارند. 

(ادامه دارد)...